De vorst is terug: een klein lesje gladheid

Foto boven: Een strooiwagen in Duitsland - Heidas

Nu de vorst weer in de nachten is, kan het op wegen, bruggen en fietspaden ook weer glad worden. Hoe gaat dat in zijn werk? Een klein lesje gladheid.

Er bestaan drie soorten gladheid: gladheid door bevriezing van natte weggedeelten, gladheid door condensatie of rijp en gladheid door (winterse) neerslag. Is er sprake van een wegdektemperatuur beneden het vriespunt en zit er een vorm van vocht op de weg, dan kan het (als er niet voldoende zout ligt) glad worden.

Bevriezing en condensatie of rijp komen het vaakst voor

De meest voorkomende vormen van gladheid in Nederland zijn die door bevriezing van natte weggedeelten en door condensatie of rijp. De eerste vorm is een duidelijke. Als de weg om wat voor reden dan ook nat is en de wegdektemperatuur komt beneden het vriespint, dan kan het glad worden. Je krijgt ijs op de weg. Deze vorm van gladheid is voor weggebruikers lastig te herkennen. Het lijkt alsof de weg nat is, maar tegelijk is het ook glad. Het is ook hierom dat deze vorm van gladheid in het Engels ‘black ice’ wordt genoemd.

Advertentie

Het proces waarbij zich op het wegdek condensatie afspeelt of rijp vormt, is wat lastiger te begrijpen. Beide zijn het resultaat van een samenspel tussen de wegdektemperatuur en de vochtigheid van de lucht. Een maat voor hoe vochtig de lucht is, is de dauwpunttemperatuur. Dat is de temperatuur waarbij de luchtvochtigheid 100 procent is. Wordt het vanaf dat moment nog iets kouder, dan begint condensatie en zie je in de lucht mist ontstaan.

Condensatiegladheid

Het kan ook gebeuren dat de weg kouder wordt dan de dauwpunttemperatuur van de lucht erboven. Vocht, afkomstig uit de lucht, zet zich dan vast op het wegdek en het wegdek wordt daardoor vochtig of zelfs nat. Vergelijk het met je koude auto in de vroege ochtend. Ook die is door condensatie vaak nat. Daalt de wegdektemperatuur daarbij tot beneden het vriespunt, dan bevriest het op de weg aanwezige vocht en krijg je een gladde weg.

Voor de vorming van rijp op de weg, komt er nog een extra voorwaarde bij. De weg moet dan niet alleen kouder zijn dan de dauwpunttemperatuur van de lucht erboven, beide moeten zich ook onder het vriespunt bevinden. Op dat moment kan water niet meer in een vloeibare vorm bestaan. Er vormen zich direct ijskristallen op het wegdek en die zien wij als rijp. Rijp wordt als gladheidsvorm door weggebruiker beter herkend. Je ziet het, en het is iets minder glad.

Gladheid door winterse neerslag

De derde vorm van gladheid is die door winterse neerslag. Sneeuw, natte sneeuw en hagel leiden tot een duidelijk zichtbare vorm van gladheid. Gladheid door ijzel en ijsregen zijn minder goed te herkennen. Het zijn eigenlijk beide vormen van ‘black ice’. IJzel kan op twee manieren ontstaan. De eerste is die waarbij een regendrup, voordat hij het aardoppervlak treft, door een luchtlaag met temperaturen onder nul valt. De regendrup raakt dan onderkoeld en het water zal bevriezen zodra het in aanraking met een ander oppervlak komt.

Advertentie

Een andere vorm van ijzel is die waarbij ‘gewone’ regen op een wegdek met temperaturen onder het vriespunt valt. Dan is het de koude weg die tot bevriezing leidt. Het resultaat is hetzelfde: ook hierbij zal zich een vorm van ‘black ice’ op de weg vormen.

IJsplaten

Sneeuw, natte sneeuw, hagel en ijsregen vormen ook op een andere manier een uitdaging voor gladheidsbestrijders. Tijdens een zware winterse bui kan het ook op wegen met wegdektemperaturen boven het vriespunt glad worden. Als zich tijdens zo’n winterse bui sneeuw of hagel op de weg ophoopt, smelt die in eerste instantie vanzelf. Tegelijkertijd leidt dat smeltproces er wel toe dat de wegdektemperatuur daalt. Het kan zo gebeuren dat het wegdek daarbij alsnog tot beneden het vriespunt afkoelt. In dat geval ontstaan ijsplaten.

Om gladheid te bestrijden, wordt zout gestrooid. Zout verlaagt het vriespunt van water; water kan daardoor ook bij lagere temperaturen in zijn vloeibare vorm blijven bestaan. Vaak wordt voorafgaand aan een mogelijk gladde situatie ‘vooraf’ gestrooid, op het moment dus dat het nog niet glad is. De reden hiervoor is dat dan voor de bestrijding van de gladde periode als geheel daarna (veel) minder zout nodig is. Kijk er dus vooral ook niet van op.

Sneeuwschuivers

Het verwijderen van sneeuw van de weg met alleen zout, is een tamelijk kostbare operatie, zeker als zich een flinke laag heeft gevormd en de temperaturen laag zijn. In dat geval zullen sneeuwschuivers worden ingezet. Eerst wordt de sneeuw verwijderd, daarna gestrooid.

Doordat het in Nederland de afgelopen nachten heeft gevroren, zijn de wegen inmiddels zo koud geworden dat in de voorbije nacht voor het eerst dit seizoen op uitgebreide schaal gestrooid moest worden, vooral in de oostelijke helft van het land. De komende tijd zal dat, in geval van lage wegdektemperaturen en vocht op de weg, alleen maar vaker gebeuren.