Eind komende week eerste test voor de winter

Foto boven: Ook in het zachte weerbeeld van nu spelen laaghangende wolken al een voorname rol - John Oomen

Er komt voor de winter van 2026 eind komende week mogelijk een eerste test aan. Niet dat er winterweer op het programma staat (daarvoor is het nog te vroeg in het seizoen), maar er lijkt wel een eerste afstroom van kou vanuit het poolgebied aan te komen. Interessant om te zien zal zijn of en zo ja hoe overtuigend die koude lucht ons bereikt.

Als je naar de wintermaanden kijkt, zijn er grofweg twee manieren waarop kou van betekenis onze omgeving kan bereiken. In beide gevallen zijn hogedrukgebieden de drijvende kracht. Komt zo’n hogedrukgebied in de buurt van Groenland en IJsland terecht, dan is het een noordelijke stroming die de kou naar het zuiden brengt. Die koude lucht bereikt ons dan vaak via de Noordzee en brengt wolken en (winterse) buien met zich mee.

Ook in het zachte weerbeeld van nu spelen laaghangende wolken al een voorname rol - John Oomen

Droog winterweer

De andere variant is die waarbij een hogedrukgebied zich boven Scandinavië vestigt. In dat geval waait de wind bij ons uit oostelijke richtingen. De koude lucht bereikt ons zo via het Europese continent en is vaak droog. Deze drukverdeling levert ons ‘droog winterweer’ op met veel zon en vooral in de nachten stevige vorst. Dit zijn bij uitstek de schaatsperioden.

Advertentie

Tot zover de theorie. Beide constellaties hebben de laatste tientallen jaren meer en meer last van klimaatverandering. En dan is het vooral het veel warmere zeewater dan vroeger dat een klassieke ontwikkeling van de ‘winterpatronen’ meer en meer in de weg zit. Warm zeewater brengt extra vocht in de atmosfeer. En veroorzaakt de vorming van wolken.

Warm zeewater zit winterweer in de weg

Vooral tijdens noordelijke stromingen, in geval van een hogedrukgebied bij IJsland en Groenland, zit het warme zeewater de ontwikkelingen ernstig in de weg. Niet alleen zorgt het zeewater ervoor dat de scherpste kantjes van de kou afgaan, zeker onderin de atmosfeer, ook is de combinatie van koude lucht (die vanuit het noorden afstroomt) en de hoge watertemperaturen er de oorzaak van dat allerlei storingen ontstaan. Storingen die het windpatroon verstoren en er meer dan eens voor zorgen dat de kou ons land uiteindelijk helemaal niet haalt.

Ook bij de ‘droge wintervariant’ met een hogedrukgebied boven Scandinavië speelt warm, zeewater geregeld een verstorende rol. En dan hebben we het niet alleen over de Oostzee als spelbreker, maar ook over de Middellandse Zee. Er hoeft in geval van een oostelijke wind maar weinig te gebeuren, of grote delen van Europa lopen met een dusdanig grote hoeveelheid laaghangende bewolking vol dat de winter geen echte kans meer maakt. In de winter van 2025 hebben we maar wat lang tegen zo’n grijs wolkendek aan moeten kijken.

Warme Oostzee gooit ook steeds vaker roet in het eten

Is er wel sprake van een strakke aanvoer van kou vanuit het oosten of noordoosten, dan gooit de Oostzee regelmatig roet in het eten. Ook daar is de combinatie van de aangevoerde koude lucht en het relatief warme zeewater goed voor de vorming van wolken en winterse buien, die ook Nederland kunnen bereiken. De laatste keer dat we dit zagen gebeuren, was tijdens de vorstperiode in februari 2021. Hoewel de toen aangevoerde luchtsoort duidelijk potentie had om het echt koud te laten worden, waren wolkenvelden van de Oostzee de spelbrekers.

Advertentie

De uitbraak van kou, die voor het einde van de komende week op het programma staat, wordt veroorzaakt door een hogedrukgebied bij Groenland en IJsland. In de 30-daagse van vrijdag hadden we het er al even over. De grote vraag is of het hogedrukgebied sterk genoeg zal zijn om die koude lucht met overtuiging tot Nederland door te laten dringen. Het antwoord op die vraag wordt door de berekeningen van nu eigenlijk al gegeven: dat wordt spannend.

Er ontstaat een scherpe overgangszone

Rond het komende weekend ontstaat een scherpe overgangszone tussen de zeer zachte lucht, waarin wij ons in Nederland tegen die tijd nog steeds bevinden, en de koudere lucht die vanuit het noorden vorderingen maakt. Zowel de Amerikaanse als de Europese berekening laten die koude lucht ons land wel even bereiken, maar niet overtuigend.

De reden daarvoor ligt voor de hand. Er ontstaan in de koude lucht boven de Noordzee, maar ook op de oceaan meteen kleinere en grotere lagedrukgebieden die de wind bij ons alweer snel naar west tot zuidwest laten draaien. Tegelijkertijd zorgen ze er op de noordelijke delen van de Atlantische oceaan voor dat de kou daar snel naar het westen wordt afgevoerd.

Ligt een eerste teleurstelling op de loer?

Het zijn precies de ontwikkelingen zoals we die tegenwoordig vaak zien als een hogedrukgebied bij Groenland op de weerkaarten verschijnt. Feitelijk is het systeem, als dit straks de uitkomst zou worden, dus niet sterk genoeg. En ligt een eerste, kleine teleurstelling voor de komende winter op de loer. Om die reden is het interessant om te zien hoe dit gaat uitpakken.