Aanstaande SSW brengt ons geen winter, nieuwe kans doemt op

Foto boven: Winter - Cynthia van Leusden

De kortdurende SSW, die zich de komende dagen boven het noordpoolgebied afspeelt, brengt de winter niet vroeg naar Europa, maar naar Noord-Amerika. Het type SSW, een reflectieve instorting van de poolwervel, is voor Europa ‘verkeerd’.

Daarmee is het hele verhaal echter niet verteld. Doordat de MJO de komende tijd behoorlijk sterk door zijn fases 7 en 8 heen gaat, bestaat de kans dat we over een week of 3 in december opnieuw met een SSW te maken krijgen. Dan mogelijk wel van het juiste type.

Ingewikkelde materie

Instortingen van de poolwervel boven de Noordpool en de daarbij behorende plotselinge opwarmingen van de stratosfeer vormen een ingewikkelde materie. Als we het heel simpel proberen te houden, gaat het om verstoringen die zich vanuit de troposfeer naar de erboven liggende stratosfeer verplaatsen en de daar aanwezige poolwervel ‘aanvallen’.

Advertentie

Grofweg gebeurt dit op twee manieren. De golven, horend bij lage- en hogedrukgebieden op het noordelijke halfrond, die door de troposfeer van west naar oost rollen, kunnen met hun toppen in de stratosfeer terechtkomen. Dit gebeurt vooral als ze ver naar het noorden worden geduwd. De energie, die de golven daarbij naar de stratosfeer brengen, kan vervolgens op twee manieren worden gebruikt. Ze kan door de stratosfeer worden geabsorbeerd of worden gereflecteerd.

Bij absorptie langdurige instorting met gevolgen voor de troposfeer

In geval van absorptie door de stratosfeer wordt het daar fors warmer. Er volgt dan meestal een vrij langdurige instorting van de poolwervel. Op het moment dat de gevolgen daarvan in de vorm van daalbewegingen tot de troposfeer eronder doordringen, vormen zich bij IJsland en Groenland hogedrukgebieden en worden de AO-index en later ook de NAO-index (sterk) negatief. De straalstroom gaat dan sterk golven, wat de kans op uitbraken van kou vanuit het noorden vergroot. Dit zijn de situaties waarin winterweer ook tot Nederland kan doordringen.

Is de SSW van het reflectieve type, dan gaat de door de golftoppen meegevoerde energie niet mee de stratosfeer in, maar door de stratosfeer wordt gereflecteerd, terug de troposfeer in. Een SSW duurt dan zeer kort en de poolwervel herstelt zich weer supersnel.

De verwachting met betrekking tot de kracht van de poolwervel van het Europese model. De kortdurende SSW van de komende dagen is goed te zien; alle lijntjes gaan dan naar nul. Vanaf halverwege december zien we een nieuw signaal. Als er dan een SSW uit de bus zou komen, is die wellicht van het absorberende type - ECMWF

Bij reflectie stelt zich een sterke westcirculatie in

Tegelijkertijd zorgt de gereflecteerde energie er in de troposfeer voor dat de golven daar sterk worden uitvergroot, resulterend in het zich op de oceaan instellen van een sterke wetcirculatie met bij ons zacht en wisselvallig weer.

Advertentie

De hogedrukblokkade komt in dat geval boven het noordelijke deel van de Grote Oceaan terecht, ten westen van Noord-Amerika. En de koude poollucht stroomt met noordelijke winden over Canada en de VS naar het zuiden. Daar waar die kou vervolgens boven de oceaan terechtkomt, voren zich depressies en wordt de westcirculatie bij ons nog eens extra versterkt.

Op basis van wat we nu weten, is het duidelijk dat de SSW van de komende dagen van het reflectieve type is, kortdurend en door een snel herstel van de poolwervel wordt gevolgd. Tegelijkertijd laten de weerkaarten op de oceaan een inzettende westcirculatie zien, met bij ons een overgang naar wisselvallig en zacht weer. Het hogedrukgebied boven het noorden van de Grote Oceaan, wordt ook berekend. Samen met kou-uitbraak in Noord-Amerika. Een tekstboek reflectieve SSW dus, die de winter vooralsnog niet naar Europa brengt.

Maar er speelt nog iets anders

Maar, hiermee is het hele verhaal nog niet verteld. Zoals we tijdens de presentatie van de winterverwachting, afgelopen zaterdag 22 november bij het KNMI, al lieten zien, is de zwakke start van de poolwervel dit jaar niet het enige fenomeen dat voor winterliefhebbers wat meer hoop biedt andere jaren. Op de Grote Oceaan speelt zich de komende weken een ander fenomeen af, dat we in relatie tot de poolwervel goed moeten volgen. Het gaat hierbij om de fasen waar de zogenoemde Madden-Julian Oscillation (MJO) doorheen gaat.

Zoals iedereen wel weet, ontstaan in een lange lijn dichtbij de evenaar iedere dag weer regen- en onweersbuien. Tijdens lange, intercontinentale vluchten kom je er vaak doorheen. Onderzoekers zijn er al lang geleden achter gekomen dat die buien niet altijd even actief zijn. Er trekken door de lijn van west naar oost langgerekte golven. In de toppen daarvan zijn de buien zwaarder, in de dalen ontwikkelen ze zich minder sterk. Dergelijke golven verplaatsen traag van de Indische Oceaan over Indonesië naar het oosten, de Grote Oceaan op.

De verwachting van de MJO-index, van het Europese model. De komende tijd zitten de zwaarste buien in de sectoren 7 en later 8 - ECMWF

De werking van de MJO-index

Om aan te geven waar de zwaarste buien zich bevinden, is de MJO-index uitgevonden. Het gebied waar de golven zich voordoen, is in 8 sectoren onderverdeeld, beginnend bij de Afrikaanse kust en eindigend op de Grote Oceaan. De fase, waarin de index zich bevindt, laat zien in welke sector de zwaarste buien zich op dat moment voordoen.

Voor de komende tijd staan de sectoren 7 en 8 op het programma, die zich beide op de Grote Oceaan bevinden. De buien, die zich in de golftopen vormen, zijn zo zwaar dat ze de drukverdeling op het noordelijk halfrond (deels) naar hun hand kunnen zetten. In die zin zijn de fases 7 en 8 erg interessant. Want liggen de buien op die plek, dan kunnen ze enkele weken later tot de vorming van hogedrukgebieden in het hoge noorden leiden. In onze buurt.

MJO fasen 7 en 8 kunnen tot nieuwe SSW leiden

Ook kan de aanwezigheid van de zwaarste buien in de fasen 7 en 8 tot het ontstaan van een nieuwe SSW veroorzaken, mogelijk al vanaf halverwege december. Wat er gebeurt, is dat de buien in de MJO-fasen 7 en 8 de grote Rossby-golven, die door de troposfeer over het noordelijk halfrond rollen, naar het noorden duwen, waardoor de toppen ervan opnieuw in de stratosfeer terechtkomen. Met medeneming van nieuwe golven energie. Energie die door de stratosfeer zowel kan worden geabsorbeerd, als – zoals de komende dagen gebeurt – gereflecteerd.

Hoe zich dat de komende weken ontwikkelt, is spannend. Dat een reflectieve SSW door een absorberende SSW kan worden gevolgd, bleek in de winter van 1998/1999. De eerste – reflectieve – SSW speelde zich toen in december af. Een tweede – absorberende – SSW kwam er in februari. Daar zat wel veel tijd tussen. Ook in de winters van 2017/2018 en 2018/2019 zijn voorbeelden van zowel wave-reflectie als wave-absorptie gevonden. Het setje voorbeelden is echter te klein om voor de komende weken al een uitspraak te kunnen doen.

Kans is groter als poolwervel tussendoor niet helemaal herstelt

Wel lijkt voorzichtig duidelijk dat de kans op het optreden van twee SSW’s van tegengestelde typen, relatief dicht op elkaar, groter is als de poolwervel zich in de tussentijd niet helemaal herstelt. En daarvan lijkt dit jaar sprake, in elk geval in de Europese berekening. Het is ook ditzelfde model dat halverwege december een eerste signaaltje voor een nieuwe SWW laat zien. Alle reden dus om nog even niet te treuren, maar rustig te blijven afwachten.