Brengt de minimale SSW van november ons alsnog de kou?

Foto boven: In het oosten van Nederland was het de afgelopen dagen bijna lente - Huibert Boon

De minimale SSW, of instorting van de poolwervel boven het arctische gebied, die zich eind november heeft voorgedaan, levert nog steeds voer voor discussie op.

Ten eerste was er de vraag of we überhaupt wel van een SSW mochten spreken. Keerde de gemiddelde stroming boven het noordpoolgebied wel echt even om naar oost? De Britse professor Simon Lee stelt in een post nu dat dit daadwerkelijk is gebeurd, op 28 november, maar ook zeer marginaal. Daarmee was het de gedeeld vroegste SSW uit de moderne geschiedenis, samen met die van 28 november 1968. Alleen was die laatste wel veel duidelijker.

In het oosten van Nederland was het de afgelopen dagen bijna lente - Huibert Boon

Was de SSW alleen reflectief, of toch ook traditioneel?

Tweede onderwerp van discussie is de aard van de instorting. Was het exclusief een reflectieve SSW, leidend tot kou in Noord-Amerika en de grote depressie activiteit op de oceaan, die we de laatste weken hebben gezien? Of zitten er ook meer traditionele kanten aan? In de vorm van daalbewegingen die zich vanuit de stratosfeer langzaam naar de troposfeer voortplanten, en bij ons tot de vorming van een noordelijk gelegen hogedrukgebied leiden? Op basis van de ontwikkelingen die we nu op de weerkaarten zien, heeft het daar alle schijn van.

Advertentie

Een exclusief reflectieve instorting van de poolwervel, zou voor Europa alleen maar ‘verkeerd’ zijn. Als je tenminste van winterweer houdt en dat doet lang niet iedereen.

Ingewikkelde materie

Instortingen van de poolwervel boven de Noordpool en de daarbij behorende plotselinge opwarmingen van de stratosfeer vormen een ingewikkelde materie. Als we het heel simpel proberen te houden, gaat het om verstoringen die zich vanuit de troposfeer naar de erboven liggende stratosfeer verplaatsen en de daar aanwezige poolwervel ‘aanvallen’.

Grofweg gebeurt dit op twee manieren. De golven (horend bij lage- en hogedrukgebieden op het noordelijke halfrond) die door de troposfeer van west naar oost rollen, kunnen met hun toppen in de stratosfeer terechtkomen. Dit gebeurt vooral als ze ver naar het noorden worden geduwd. De energie, die de golftoppen daarbij naar de stratosfeer brengen, kan vervolgens op twee manieren worden gebruikt. Ze kan door de stratosfeer worden geabsorbeerd of worden gereflecteerd.

Bij absorptie warmt de stratosfeer sterk op

In geval van absorptie door de stratosfeer wordt het daar fors warmer. Er volgt dan meestal een vrij langdurige instorting van de poolwervel. Op het moment dat de gevolgen daarvan in de vorm van daalbewegingen tot de troposfeer eronder doordringen, vormen zich bij IJsland en Groenland hogedrukgebieden en worden de AO-index en later ook de NAO-index (sterk) negatief. De straalstroom gaat dan sterk golven, wat de kans op uitbraken van kou vanuit het noorden vergroot. Dit zijn de situaties waarin winterweer ook tot Nederland kan doordringen.

Advertentie

Is de SSW van het reflectieve type, dan gaat de door de golftoppen meegevoerde energie niet mee de stratosfeer in, maar wordt door de stratosfeer gereflecteerd, terug de troposfeer in. Een SSW duurt dan zeer kort en de poolwervel herstelt zich weer supersnel.

Bij reflectie ontstaat op de oceaan een sterke westcirculatie

Tegelijkertijd zorgt de gereflecteerde energie er in de troposfeer voor dat de golven daar sterk worden uitvergroot, resulterend in het zich op de oceaan instellen van een sterke westcirculatie met bij ons zacht en wisselvallig weer.

De hogedrukblokkade komt in dat geval boven het noordelijke deel van de Grote Oceaan terecht, ten westen van Noord-Amerika. En de koude poollucht stroomt met noordelijke winden over Canada en de VS naar het zuiden. Daar waar die kou vervolgens boven de oceaan terechtkomt, vormen zich depressies en wordt de westcirculatie bij ons nog eens extra versterkt.

Het reflectieve deel van de SSW was meer dan duidelijk

Het reflectieve deel van de SSW was de afgelopen weken meer dan duidelijk. Het hogedrukgebied boven het noordelijke deel van de Grote Oceaan kwam er, de afstroom van koude lucht boven Noord-Amerika ook. Een lange stroom aan lagedrukgebieden werd hierdoor op ons deel van de oceaan op de rails gebracht, boven Europa resulterend in een wekenlange periode met zuidelijke winden en erg hoge temperaturen. December staat in Nederland tot nu toe op een gemiddelde van 8,3 graden, bijna 4 graden hoger dan gebruikelijk.

In de periode na de SSW herstelde de poolwervel wel, maar niet volledig. Niet veel later volgde zelfs een nieuwe dip in de kracht ervan. Toen al leek van een hybride SSW sprake te zijn.

Met de weersomslag (die voor de periode vanaf het komende weekend in de weerkaarten zit) op komst, lijkt de SSW van eind november met enige vertraging nu ook een traditioneel gevolg te krijgen. We zien wel degelijk dat daalbewegingen, die in de stratosfeer op gang zijn gekomen, de troposfeer en het aardoppervlak bereiken. Resulterend in de vorming van het hogedrukgebied boven Scandinavië, dat de wind bij ons vanaf het weekend in de oosthoek brengt en een periode met kouder weer in gang zet. Met enige vertraging dus, maar toch.

Parallellen met 1968

In die zin lijken de ontwikkelingen op die in 1968, toen zich ook op 28 november een SSW voordeed. Paul Verheij laat in een verhaal op Noodweer Benelux mooi zien hoe er tussen de situatie van nu en die van toen duidelijke parallellen zijn te trekken.

Kijken we naar het weersverloop van toen, dan zien we dat het ook destijds een flinke tijd duurde voordat de gevolgen van de SSW in het weer van alledag merkbaar werden, wel tot het einde van de decembermaand. Pas vanaf dat moment raakte de drukverdeling echt geblokkeerd. Eerder in de maand was het al wel koud, als gevolg van stralingskou onder een Eurohoog. Dat Eurohoog hebben we nu ook, maar het ligt verder weg. Daardoor is de zuidenwind te sterk.

Vorstperiode volgde pas in februari 1969

Uiteindelijk werd het eind december 1968 wel even kouder, zonder dat van een vorstperiode sprake was. Die kwam er pas in februari 1969 en duurde toen een dag of 11.