Twee koudepoelen in de duinpannen, op één avond

Foto boven: Bol 2 in de sneeuw - Pieter Bliek

De weersomstandigheden voor het ontstaan van koudepoelen (Cold Air Pools) in de duinpannen waren gisterenavond ideaal. Tussen zonsondergang en middernacht vormden zich vlak voor en na een overtrekkende wolkenband tot 2 keer toe koudepoelen. Dat gebeurde bij nagenoeg windstil weer.

Het zijn juist dit soort momenten waarop vrieskoujagers Pieter Bliek en Karel Holvoet zitten te wachten. Door de uitstraling dook de temperatuur in enkele uren bijna 14 graden omlaag tot bijna 9 graden onder het vriespunt. ‘Het razendsnelle temperatuurverloop in deze microklimaatjes brengen wij in kaart’, vertelt Pieter.

Voor de eerste keer in deze koude periode was het interessant

Het was eigenlijk voor het eerst tijdens deze koude periode dat het temperatuurverloop echt interessant werd. Met de eerdere straffe oostenwind konden er in de duinpannen nauwelijks koudepoelen ontstaan, weten de vrieskoujagers ondertussen uit ervaring.

Advertentie

‘Voor het ontstaan van koudepoelen of Cold Air Pools moet het windstil zijn, of althans niet harder waaien dan maximaal 4 à 5 meter per seconde. Anders worden de koudepoelen in de duinpannen te veel geplaagd door windverstoringen die het afkoelingsproces verstoren’, legt Pieter uit. ‘Koude lucht is zwaarder dan warmere lucht en zakt naar het laagste punt. In dit geval zijn de laagste punten de duinpannen. Bij weinig tot geen wind blijft de koude lucht hier ‘geconserveerd’ zitten en kan het onder ideale omstandigheden zonder windverstoringen veel verder afkoelen, tot wel 12 gaden of meer dan de temperatuur buiten de duingebieden, in de landelijke omgeving. Gisteravond was zo’n moment waarop dat tot 2 maal toe gebeurde.’

Toen de zon achter de duinen zakte, begon de duikvlucht

Het was gisteren bijna de hele dag stralend weer aan de Noord-Hollandse kust. Rond 15:00 uur was het op z’n warmst. ‘In duinpan locatie Bol 2 in het Bergense bos steeg de temperatuur in het zonnetje op anderhalve meter hoogte op dat moment tot ruim 11 graden. Maar toen de zon achter de duintoppen wegzakte, begon de temperatuur aan een duikvlucht’, vertelt Pieter.

De duinpan Castricum aan Zee - Pieter Bliek

In 3,5 uur tijd dook het kwik 13 graden naar -7,64 graden (aan de grond). In duinpan Castricum aan Zee dook de temperatuur met bijna 14 graden naar -8,55 onder het vriespunt. Duinpan Camperduin in de zeereep daalde (door zijn ligging vlak bij het strand iets gematigd) tot -6,24 graden. Pieter: ‘Tijdens de duikvluchten van de temperatuur in de duinpannen fietste ik van Egmond aan Zee door de landerijen naar Alkmaar. De lucht was op dat moment kraakhelder en, waar er op de slootjes nog geen ijs lag, weerspiegelde de sterrenhemel in het rimpelloze water. Op deze momenten kunnen we het temperatuurverloop in de duinpannen mooi tegen de geomorfologische eigenschappen ervan afzetten.’

Heel interessant was de passage van een wolkenband

De omstandigheden werden nog interessanter toen een band met bewolking over de Noord-Hollandse kust trok. ‘Doordat het op dat moment windstil bleef en de koudepoelen in de duinpannen niet door windvlagen verstoord werden, konden we precies zien wat het effect van de temperende werking van de overtrekkende wolkenband was op het temperatuurverloop.’

Advertentie

De temperatuur in duinpan Bol 2 in het Bergense bos steeg in 1 uur met maar liefst 6 graden naar -1,64 graden (aan de grond). Duinpan Castricum aan Zee steeg in een kleine 2 uur tijd met iets minder dan 5,5 graden naar -3,11 graden (aan de grond). ‘Die iets minder scherpe temperatuurstijging had te maken met het feit dat de wolkenband maar heel langzaam naar het zuiden zakte’, verklaart Pieter.

Na het wegtrekken van de wolken dook de temperatuur opnieuw

Nadat de wolkenband was overgetrokken, dook de temperatuur opnieuw omlaag. De daling was het sterkst in Castricum, waar de temperatuur met 6,5 graden in 2 uur en 25 minuten tijd naar -8,15 graden zakte. Het koudst werd het in Castricum, waar de temperatuur naar -8,67 graden (aan de grond) zakte. De minimumtemperatuur in deze duinpan bedroeg -8,89 graden op anderhalve meter hoogte.

De duinpan Hargerweg, met al zijn vegetatie - Pieter Bliek

Soms is de minimumtemperatuur op anderhalve meter in duinpannen iets lager dan aan de grond. En dit in de wetenschap dat koude lucht naar het laagste punt zakt. ‘Dat verschijnsel zien we vaker als de luchtvochtigheid heel hoog is, en bij mist. Op zulke momenten ontstaat er condens op de sensoren, waardoor er warmte vrijkomt en de temperatuur aan de grond iets hoger is dan op anderhalve meter’, legt Pieter uit.

Camperduin en Hargerweg

Een ander interessant verschijnsel is dat bij heel snelle afkoeling door uitstraling onder een kraakheldere nachtelijke hemel de duinpan van Camperduin in de zeereep veel sneller afkoelt dan de beschutte duinpan aan de Hargerweg, een paar honderd meter verderop.

‘Terwijl de temperatuur bij de eerste koudepoel in Camperduin tot -6,24 graden (aan de grond) zakte, bleef de afkoeling in de duinpan van de Hargerweg bij -2,10 graden steken. Tijdens het intermezzo van de overtrekkende wolkenband steeg het kwik naar -0,78 graden. Een verschil van slechts 1,3 graden. Het werd daarna niet kouder dan -2,71 graden. Mogelijk heeft dat met de diepte en de beschutte ligging van deze duinpan te maken, wat de uitstraling tempert.’