Hoe katabatische winden gletsjers nog even koel houden

Foto boven: De Grote Aletschgletsjer is de grootste gletsjer in de Alpen - Wikipedia

Hoog in de bergen, waar de lucht ijl is en de stilte tastbaar, liggen de gletsjers. Ze lijken in complete rust en onbeweeglijk, maar in werkelijkheid zijn het levende organismen van ijs die zelfs het weer in hun omgeving een beetje naar hun hand kunnen zetten.

Mensen noemen ze wel de ’watertorens van de aarde’. Ongeveer 70 procent van al het zoete water op onze planeet ligt in ijskappen en gletsjers opgeslagen, bevroren in blauwachtige ijsmassa’s die vaak eeuwenoud zijn. Elke zomer smelten ze een beetje, en dat smeltwater voedt rivieren die lager de valleien in stromen. Het is water waar miljoenen mensen van leven.

De Grote Aletschgletsjer is de grootste gletsjer in de Alpen - Wikipedia

Maar de gletsjers doen meer dan het leveren van water alleen. Ze ‘ademen’ ook. En die adem, koud, zwaar en onzichtbaar, noemen we de katabatische wind die van het ijs omlaag komt.

Advertentie

Wat zijn katabatische winden eigenlijk?

Het woord klinkt bijna exotisch, maar het principe is eenvoudige natuurkunde. Als lucht boven een gletsjer afkoelt, wordt ze zwaarder dan de warmere lucht eronder. En zoals alles wat zwaarder is, begint ze dan te stromen, langzaam en gestaag, van hoog naar laag.

Zo ontstaan de katabatische winden: koude luchtstromen die van de ijzige bergtoppen of van ijskappen naar beneden glijden, door valleien en over gletsjervlakten. Ze kunnen zo krachtig zijn dat ze hele dalen afkoelen. In sommige gebieden, zoals de Himalaya of in Antarctica, zijn ze zelfs bepalend voor het lokale klimaat.

Dankzij katabatische winden blijven gletsjers vaak kouder dan hun omgeving. De gletsjers creëren zo als het ware hun eigen koelsysteem, een natuurlijke airco die helpt het ijs te behouden. Zie het als een laatste daad van verzet tegen een wereld die langzaam opwarmt.

De strijd tegen de warmte

Maar zoals met zoveel natuurlijke evenwichten, begint ook dit evenwicht te kantelen. Onderzoekers van het Oostenrijkse Institute of Science and Technology (ISTA) hebben metingen van honderden meetstations op 62 gletsjers over heel de wereld bestudeerd. Hun bevindingen, gepubliceerd in Nature Climate Change, laten zien dat de gletsjers nu nog wel steeds weerstand bieden aan de opwarming, maar niet lang meer.

Advertentie

Gemiddeld warmt de lucht boven gletsjers minder snel op dan de lucht in hun omgeving: bij een stijging van 1 graad in de omgeving, stijgt de luchttemperatuur boven het ijsoppervlak met slechts 0,83 graad. Dat verschil klinkt klein, maar is wel precies dat extraatje wat gletsjers tot nu toe geholpen heeft om te overleven.

Toch voorzien de modellen dat dit natuurlijke koelingseffect tussen 2020 en 2030 zijn maximum bereikt. Daarna verliezen de gletsjers zoveel massa en worden ze zo dun dat ze zichzelf niet langer koel kunnen houden. Het ijs warmt dan even snel op als de lucht in de gebieden er omheen en het smelten van het ijs versnelt.

Een verdwijnende adem

Zodra de gletsjers hun koelende kracht verliezen, verdwijnt ook de katabatische wind die ze aandrijven. Minder ijs betekent minder koude lucht, en minder koude lucht betekent een snellere opwarming. Een vicieuze cirkel.

De onderzoekers spreken van een omslagpunt: een moment waarop de ‘adem van het ijs’ zijn kracht verliest. Dan zullen rivieren sneller stijgen en vervolgens opdrogen, valleien warmer worden en ecosystemen verschuiven of verdwijnen.

Het is een stille, maar verstrekkende verandering. Wat nu nog een verkoelende bries is in een bergdal, kan over enkele decennia niet meer dan een mooie herinnering zijn.

Nog even tijd om te handelen

Toch is er ook hoop. Volgens hoofdonderzoeker Thomas E. Shaw blijven gletsjers zich de komende jaren nog wel zelf koelen. Dat extra beetje tijd kan cruciaal zijn, niet om de gletsjers te redden, maar om onszelf beter voor te bereiden.

We moeten nu handelen, zegt hij. De uitstoot verlagen en het waterbeheer verbeteren. Kortom: luisteren naar wat de bergen ons te vertellen hebben.