Vorstschade vegetatie duinpannen door koude nachten voorjaar

Foto boven: Harrie van der Hagen aan het werk in één van de duinpannen - Pieter Bliek

De overvloedige nachtvorsten in het voorjaar, als gevolg van standvastige hogedrukgebieden in onze omgeving, hebben hun sporen nagelaten in de ontwikkeling van de vegetatie in de duinpannen van vrieskoujagers Pieter Bliek en Karel Holvoet.

‘Sommige plantjes hebben het begeven of zijn juist gaan ontkiemen’, zegt natuuronderzoeker Harrie van der Hagen, die samen met vrieskoujagers Pieter Bliek en Karel Holvoet onderzoek doet naar de effecten van het temperatuurverloop op de vegetatie in en om de duinpannen aan de Noord-Hollandse kust.

Harrie van der Hagen aan het werk in één van de duinpannen - Pieter Bliek

‘Vrijwel geen nacht zonder vorst’

‘Er is dit voorjaar bijna geen nacht voorbijgegaan zonder dat het ergens in een duinpan tot vorst kwam’, aldus Pieter. ‘Soms vroor het meer dan 10 nachten op rij, waarbij het vaak ook nog tot matige vorst kwam met temperaturen van 8 tot 9 graden onder nul.’ Volgens Harrie moet dit wel effect hebben gehad op de vegetatie.

Advertentie

Sinds 2023 monitort hij jaarlijks de duinvegetatie in en rondom een vijftal duinpannen tussen Castricum aan Zee en Camperduin. Dit gebeurt aan de hand van zogeheten plotjes, bestaande uit cirkels met een diameter van 2 meter. De plotjes zijn gemarkeerd met kleine pvc-pijpjes die in de grond zijn gestoken. Om de pijpjes is een touwtje in een cirkel gelegd en binnen deze cirkels zijn alle plantensoorten en hun bedekkingsgraad in kaart gebracht.

Onderzoeker komt jaarlijks terug om de stand op te nemen

Sinds de eerste vegetatieopname komt de natuuronderzoeker jaarlijks terug om te monitoren hoe het met de planten is gesteld en of er veranderingen hebben plaatsgevonden. Doel is om uit te vinden of weersextremen, zoals overvloedige regenval, langdurige droogte en extreem koude nachten, invloed hebben op de duinvegetatie.

In duinpannen heersen microklimaten. Overdag kan het er in de zomer bloedheet zijn met temperaturen tot ver boven de 40 graden en ’s nachts kan het er afkoelen tot dicht bij het vriespunt. Het gehele jaar door kan het in de duinpannen zelfs tot nachtvorst komen. Ook in de maanden juli en augustus. Zo vroor het in de nacht naar 7 augustus 2022 in de vroege ochtenduren -0,46 graden aan de grond in een duinpan nabij Camperduin, op een steenworp afstand van het strand.

Advertentie

Soms hebben weerextremen invloed op de vegetatie

De vegetatie heeft zich aan deze extreme omstandigheden aangepast. In duingebieden komen veel verschillende planten voor. ‘Hoe groter de soortenrijkdom, des te robuuster het ecosysteem’, stelt Harrie van der Hagen. ‘De duinvegetatie kan wat dat betreft wel tegen een stootje.’ Maar soms hebben weersextremen toch invloed op de vegetatie. In 2024 was het extreem nat en liepen meerdere duinpannen door het vele hemelwater onder. Die periode werd gevolgd door een recorddroog en zonnig voorjaar waarin nauwelijks een druppel regen viel, in combinatie met een serie pittige nachtvorsten die tot begin juni aanhielden.

Harrie vermoedde dat de serie aan nachtvorsten, die de duinpannen dit voorjaar teisterde, wel eens een effect op de plantenontwikkeling kon hebben. Zijn vermoeden bleek te kloppen, toen hij samen met vrieskoujager Pieter Bliek afgelopen donderdag de vegetatie opnam.

Alles wordt nauwgezet bestudeerd en genoteerd - Pieter Bliek

Sommige soorten zijn verdwenen, andere breidden uit

Zo bleek het muisoortje, maar ook een bepaalde havikskruidsoort uit de duinpannen te zijn verdwenen. Ook de gewone rolklaver, met gele bloementjes en blaadjes die op klavertjes lijken, blijkt eraan te moeten hebben geloven.

Heel opvallend was dat de nachtsilene, die door Harrie bij eerdere vegetatieopnames sporadisch in de duinpannen was waargenomen, met name in duinpan Bergen Diep in het Bergense bos sterk bleek te zijn toegenomen en volop in bloei te staan. ‘Dit plantje heeft nu zelfs een bedekkingsgraad van meer dan 5 procent in deze duinpan’, aldus de natuuronderzoeker. ‘Mogelijk hebben de nachtvorsten een positieve invloed op de kiemkracht van het zaad gehad. Dat zal nader onderzoek moeten uitwijzen.’

Een wetenschappelijk paper

Maar voor nu hebben de natuuronderzoeker en de vrieskoujagers voldoende data verzameld om op basis daarvan een wetenschappelijk paper te gaan schrijven.