Waardoor is de herfst dit jaar zo vroeg?

Foto boven: Stormachtig herfstweer rond het vliegveld van Texel - Frans Alderse Baas

Werden we de afgelopen jaren in september nog weleens op langere perioden met stabiel zomerweer getrakteerd, dit jaar is de herfst er vroeg bij. Hoe komt dit?

Het verschil met de afgelopen maanden was de afgelopen dagen behoorlijk groot. Daar waar in het voorjaar en ook grote delen van de zomer hogedrukgebieden de dienst uitmaakten, zonder dat het in de zomer ooit helemaal stabiel werd, regeert nu de zuidwestenwind weer, vallen bijna dagelijks buien, onweert het geregeld en waait het af en toe flink. Ook zijn de temperaturen teruggezakt tot een niveau dat normaal is voor de tijd van het jaar.

Stormachtig herfstweer rond het vliegveld van Texel - Frans Alderse Baas

Ook de afgelopen nacht ging het hier en daar weer goed tekeer, toen een fel koufront het land passeerde. Op sommige plaatsen viel meer dan 30 millimeter in korte tijd en in het oosten van het land in Twente was sprake van schade en omgevallen bomen door windstoten.

Advertentie

Er zijn een paar mogelijke oorzaken aan te wijzen

Waardoor gebeurt dit jaar niet, wat we in de afgelopen jaren wel hebben gezien? Helemaal precies weten, doen we het niet, maar er zijn wel een paar mogelijk oorzaken aan te wijzen.

Opvallend is dat de NAO-index een groot deel van deze maand al negatief is. Dit betekent dat de luchtdruk bij IJsland relatief hoog is, terwijl de lagedrukgebieden die vanaf de oceaan op Europa afkomen een relatief zuidelijke koers volgen. Ze komen daardoor makkelijk in de buurt van Nederland terecht, evenals hun bijbehorende storingen en koelere lucht met buien.

Orkanen ontbreken tot nu toe vrijwel

Een tweede factor die een rol zou kunnen spelen, is het tot nu toe vrijwel ontbreken van orkanen in de Atlantische sector. We zijn nog maar bij de letter E en alleen het laatste systeem, dat de naam Erin droeg, is ook daadwerkelijk tot een orkaan uitgegroeid (van de 5^e categorie) en uiteindelijk als een normaal lagedrukgebied boven Europa terechtgekomen.

De restanten van orkanen kunnen zich, ver weg op de oceaan, tot ‘normale’ lagedrukgebieden omvormen en soms behoorlijk groot worden. En zeker als zo’n depressie zo groot en log wordt, dat hij een tijdje boven de oceaan kan blijven liggen, stelt zich boven Europa een zuidelijke wind in die warme lucht naar het noorden blaast. Dat gebeurt niet alleen aan de grond, maar ook in de hogere delen van de atmosfeer. Het is de warme lucht op hoogte die vervolgens boven het Europese continent een hogedrukgebied in de steigers kan zetten dat bij ons de nazomer brengt. Dit is de afgelopen weken tot nu toe eigenlijk nog helemaal niet gebeurd.

Advertentie

De centrale oceaan is spectaculair afgekoeld

Nog weer een andere reden zou de aanwezigheid van een groot gebied met relatief koud zeewater kunnen zijn, midden op de oceaan. Dat koude water ligt er al een tijdje en het gaat om een behoorlijk uitgestrekt gebied. De situatie op de noordelijke Atlantische Oceaan is daarmee behoorlijk anders dan in voorgaande jaren, toen het ene na het andere warmterecord werd gebroken. Gemiddeld zitten we een halve graad lager dan vorig jaar en in het gebied waar het koude water aanwezig is zelfs anderhalve graad. Dat is een reuzenstap omlaag.

Het koude zeewater scheidt twee regio’s met duidelijk warmer dan normaal zeewater van elkaar: het ene in de regio IJsland en het andere verder naar het zuiden, in het gebied waar normaal in deze tijd van het jaar de orkanen tot ontwikkeling komen. Doordat dit in 2025 nog vrijwel niet is gebeurd, is ook dit een gebied waar het zeewater duidelijk warmer is dan normaal.

De negatieve NAO-index van nu is goed te verklaren

Het is dan ook niet vreemd dat we met een negatieve NAO-index te maken hebben. Hogedrukgebieden voelen zich boven het relatief warme water ten zuiden van IJsland thuis, datzelfde geldt voor lagedrukgebieden boven het koude water ten zuiden van het warme IJslandse water. Tussen het koude gebied en het warmere water daar weer ten zuiden van zijn de temperatuurverschillen behoorlijk groot. En dat werkt de vorming van een stevige en relatief zuidelijke gelegen straalstroom in de hand, die lagedrukgebieden en hun storingen via een vrij zuidelijke route vanaf de oceaan op ons afvuurt. En bij ons dus wisselvalligheid brengt.

Het zeeijs is zijn minimum voorbij: het viel mee

Een laatste interessante observatie is dat het zeeijs in het noordpoolgebied zijn laagste punt van het jaar inmiddels is gepasseerd. Dat gebeurde op 10 september toen een gebied met een oppervlakte van 4,602 miljoen vierkante kilometer met zeeijs was bedekt. Het was goed voor een tiende plaats in de lijst met jaren waarin de zeeijsbedekking het laagst was.

Daarmee heeft het noordpoolijs het dit jaar relatief goed gedaan. Er bleef aan het einde van het smeltseizoen duidelijk meer zeeijs over dan vorig jaar rond deze tijd. Wel was het natuurlijk nog steeds veel minder dan normaal. Normaal is 6,344 miljoen vierkante kilometer.

Op allerlei manieren verloopt de start van de herfst dit jaar zo anders dan in andere jaren. En ergens in de combinatie van deze factoren zal ook het andere weerbeeld liggen.

Eerstkomende dagen nog wisselvallig

De eerstkomende dagen is het nog wisselvallig. Vandaag en morgen is er lange tijd veel wind (aan zee een windkracht 8) en vallen talrijke buien, soms met onweer, hagel en zware windstoten. Aan zee is een enkele zeer zware windstoot niet helemaal uitgesloten. Tussendoor is ook de zon te zien, maar wordt het niet warmer dan tussen 17 en 20 graden.

Woensdag passeert een nieuw lagedrukgebied met een tijdlang regen, donderdag gevolgd door een windrijk weerbeeld met weer enkele buien. Vanaf vrijdag komt tijdelijk een hogedrukgebied in de buurt. Dan knapt het weer enkele dagen op en gaat de temperatuur even flink omhoog.