Valwind van Vethuizen, precies 15 jaar geleden
Reinout van den BornHet is vandaag op de kop af 15 jaar geleden dat Vethuizen in de Gelderse gemeente Montferland door een zware valwind werd getroffen. Twee mensen verloren daarbij het leven, acht anderen raakten gewond.
De schade in het gebied was enorm, er bleken ook vijf hoogspanningsmasten te zijn omgewaaid. Iets waarvan werd gedacht dat dit niet mogelijk was. Niet alleen in Vethuizen richtte het noodweer grote schade aan, ook in de buurt van het Brabantse Neerkant was de schade groot. In Friesland werden meerdere meldingen van windhozen gedaan.
Er was een code rood van kracht
Het was een warme dag, ik herinner me die nog goed. Voor het zuidoosten van Nederland, inclusief Gelderland was een code rood van kracht in verband met onweer, zware windstoten en eraan voorafgaande ook een erg hoge temperatuur en luchtvochtigheid.
Op de weerkaarten zagen we een actief lagedrukgebied boven Ierland en een hogedrukgebied boven het noordoosten van Europa. Boven onder meer het noordwesten van Frankrijk, België en Nederland lag een sterke straalstroom, vanuit het zuiden. De aangevoerde lucht was warm. Op 10 juli steeg de temperatuur in het oosten en zuidoosten tot 35 of 36 graden. Ook gedurende de dagen daarna hield het warme weer aan, al gingen de temperaturen iets omlaag.
Onweersstoringen kwamen vanuit Frankrijk op ons af
Door de grote dynamiek in de atmosfeer ontstonden boven Frankrijk meerdere onweersstoringen die in de sterke stroming in de bovenlucht naar Nederland trokken. In de periode van 12 juli tot en met 14 juli passeerden er enkele achter elkaar.
De eerste daarvan, de onweersstoring die op maandag 12 juli midden op de dag passeerde, was in het oosten erg actief. Tijdens de passage ervan verloor de kerk in het dorpje Vragender in de Achterhoek zijn torenspits. Hij viel pardoes op de grond. Dezelfde bui passeerde ook het terrein van de Zwarte Cross, waar alles nog in opbouw was. Er werd een enorme ravage aangericht. Onder andere een grote tent, nog maar net nieuw, werd met de grond gelijkgemaakt.
Er kwam zwaar onweer aan
Twee dagen later, op woensdag 14 juli, werd opnieuw voor zwaar onweer gewaarschuwd. In het zuidoosten van het land was, zoals al aangegeven een code rood van kracht, vanwege het verwachte onweer en de zeer zware windstoten waarmee de passage van de buien gepaard kon gaan. Door de combinatie van de hoge temperaturen (het werd voor de buien uit tussen 31 en 34 graden), de sterke straalstroom boven onze hoofden en de sterk onstabiele luchtopbouw, bulkte de atmosfeer op dat moment van de energie.
Opnieuw was het een klein lagedrukgebied dat vanuit het zuiden op kwam zetten. En dat de in zijn baan toch al grote stijgbewegingen in de atmosfeer van een extra impuls voorzag. Bovendien was er omheen sprake van een grote mate van windschering, zowel daar waar het om de snelheid als de windrichting ging. Met andere woorden; op de baan van de depressie draaide de wind snel met de hoogte en nam tegelijkertijd sterk in kracht toe. Aan alle voorwaarden voor de vorming van zeer zware onweersbuien leek te worden voldaan.
Zware buien, vooral aan de oostzijde van de kern
En die zware buien kwamen er dan ook, vooral aan de oostzijde van het lagedrukgebied. De kern ervan kwam even na 17 uur bij Eindhoven het land binnen en trok daarna met een snelheid van tussen 80 en 85 kilometer per uur naar het noordoosten. Even na 18 uur trok de kern door de omgeving van Nijmegen, rond 19 uur kwam hij Twente binnen.
Het lagedrukgebied maakte onderdeel uit van een langgerekte buienzone die vanuit het zuidwesten het land binnentrok. Zoals al aangegeven bevonden de zwaarste buien (met de extreemste weerverschijnselen) zich hierbij aan de oostkant van de kern.
In Wageningen viel het mee
Zo zagen we het bij Meteo Consult in Wageningen ook op de radarbeelden, toen we de gebeurtenissen vanuit de weerkamer volgden. Ik herinner me hoe we voor de ramen stonden, toen de buienlijn passeerde. In Wageningen viel het mee. Er waren een paar forse windstoten, waarbij het ons opviel hoe warm en vochtige die wind was, het regende een tijdje hard, maar daarmee was het verhaal wel verteld. Het leek met een sisser af te lopen.
Ik moet die dag een radiodienst hebben gehad, die rond een uur of zeven voorbij was. Ik weet nog hoe ik op het punt stond om naar huis te gaan, toen de telefoon ging en ik een verslaggever van Omroep Gelderland aan de lijn kreeg, toen klant bij ons. Hij vertelde over een melding vanuit Vethuizen, waar het vreselijk tekeer moest zijn gegaan en een hele camping zou zijn weggevaagd. Er was ook sprake van gewonden. Of ik wist wat dat was geweest?
Er was onderzoek nodig
Ik legde hem uit dat het zo vanaf een afstandje heel lastig was om in één keer te zeggen wat er was gebeurd. Daarvoor was onderzoek ter plaatse nodig. Om te kunnen weten hoe het schadebeeld was, of alles dezelfde kant op lag of niet en wat er verder allemaal te zien was. Het was een onderzoek dat die avond niet meer van de grond zou komen.
De volgende dag regende het telefoontjes. Allerlei media wilden naar Vethuizen om verslag te doen van de gebeurtenissen daar. In de loop van de ochtend werd besloten om mij er naartoe te sturen, samen met een cameraploeg van het programma dat tegenwoordig EenVandaag heet. We spraken af aan de buitenkant van het gebied, dat hermetisch was afgesloten.
Ik had al veel schade gezien
Op weg naar die plaats had ik al veel schade gezien, variërend van omgewaaide bomen tot een zwaar beschadigde boerderij, de vijf omgewaaide hoogspanningsmasten en andere in het veld zichtbare, stille getuigen van de valwind. Door de velden liepen we naar de plas, waar de camping zich bevond. En meerdere mensen, nog zwaar getraumatiseerd rondliepen. De confrontatie met het gebied maakte een verpletterende indruk. Op dat moment was ook al duidelijk dat er twee doden en meerdere gewonden te betreuren waren.
Omdat er zoveel media ter plaatse waren, kwam ik later in de middag nog in een soort geïmproviseerde persconferentie terecht, waarin ik mijn eigen bevindingen deelde. Later is zowel door Meteo Consult als door het KNMI op een veel uitgebreidere schaal onderzoek gedaan naar de gebeurtenissen. Onder andere met behulp van modelsimulaties is geprobeerd de valwind na te bootsen. Hieruit kwam naar voren dat een lokale windstoot van meer dan 200 kilometer per uur mogelijk moet zijn geweest. Dit paste volledig bij het schadebeeld, zoals we dat in het gebied aantroffen, met de omgewaaide hoogspanningsmasten erbij.
Bij Neerkant was een kassencomplex zwaar beschadigd
Niet alleen bij Vethuizen was er schade, maar ook bij het Brabantse Neerkant, waar en deel van een kassencomplex met de grond gelijk werd gemaakt. Daar kwam uit het onderzoek van het KNMI niet alleen een valwind als mogelijke oorzaak naar voren, maar ook een begeleidend hoosachtig verschijnsel, al hoeft dat niet perse een tornado te zijn geweest. Bij Vethuizen kunnen ook zogenoemde gustnado’s, ondiepe tornado’s die op de koppen van de valwinden ontstaan, een rol hebben gespeeld, aldus de KNMI-onderzoekers.
Later in de avond werd in delen van Friesland windhozen gezien. Ook dat was goed mogelijk. DE atmosfeer had in elk geval alles in zich om het zover te laten komen.
