Hoe bepaal je vandaag en morgen hoe warm het wordt?
Reinout van den BornHet weer in Nederland is omgeslagen. Het wordt vandaag een zonnige dag en met een zuidoostelijke wind stroomt steeds warmere lucht binnen. Maar hoe warm wordt het precies? Verschillende factoren spelen in dat vraagstuk een rol.
Als kind, en ook nu nog, was ik gek op sneeuw en kou. Maar ik had al snel door dat de mate van afkoeling in heldere nachten – ook als er sneeuw lag – sterk varieerde. De ene nacht ging de afkoeling razendsnel, de andere nacht wilde het maar niet lukken. Ook al was het nog zo helder en waaide er geen al te sterke wind die de afkoeling tegenhield.
Luchtdruk speelt een rol
Het duurde niet lang of ik ontdekte een eerste verband. Op de een of andere manier leek de luchtdruk een rol te spelen. Hoe hoger die was, hoe lastiger het afkoelde. En als de luchtdruk tegen het einde van een vorstperiode daalde, lukte het ineens weer wel. Het was een mooie ontdekking, maar ik kon er op dat moment nog niet veel mee.
Met opwarming was er al precies zoiets aan de hand, maar dan tegenovergesteld. Was de luchtdruk relatief laag, dan lukte het in de zomer niet zo met de opwarming, ook al scheen de zon volop. Later zag je stapelwolken ontstaan, vaak uitgroeiend tot buien. En precies dat waren de momenten waarop de opwarming niet zelden afvlakte. Maar was de luchtdruk hoog en bleef het zonnig, dan ging het wel snel. Steeds sneller in de loop van de tijd ook.
Pas later begreep ik precies hoe het zat
Het was pas veel later toen ik begreep wat er precies aan de hand was. En omdat we nu in een warme periode terecht zijn gekomen, zoomen we vooral in op het proces van hoge temperaturen in. Bij het laten stijgen van de temperaturen spelen meerdere factoren een rol.
Een voor de hand liggende factor is de hoeveelheid zonneschijn. Ook zal iedereen begrijpen dat het karakter van de aangevoerde lucht belangrijk is. Hoe warmer die luchtsoort, des te makkelijker lopen de temperaturen natuurlijk op. Iets waar ik vroeger minder weet van had, was de rol van de bovenlucht. Daar komen we zo op terug. En ook de hoeveelheid vocht in de bodem speelt een rol, zo weten we vooral van de laatste 10 tot 20 jaar heel goed.
Hogedrukgebieden bijzondere weersystemen
Hogedrukgebieden zijn bijzondere weersystemen. We hebben er op deze site al meerdere keren over geschreven. Het zijn de plekken op de weerkaart waar de lucht daalt. Doordat op deze manier vanuit hogere delen van de atmosfeer extra lucht naar het aardoppervlak komt, stijgt de luchtdruk. Je ziet de barometer dus steeds hogere waarden aangeven.
Maar er gebeurt meer. Die dalende lucht heeft op zijn weg naar het aardoppervlak lange tijd vrij spel, maar komt bijna nooit helemaal op de grond terecht. Dat heeft te maken met de lucht die onderin de atmosfeer omhoog komt, vanaf het aardoppervlak. Door allerlei thermische effecten, zoals thermiek. Ergens boven de grond gaan die dalende en stijgende lucht een robbertje met elkaar vechten. Op de plek waar dat gebeurt, wordt de luchtlaag van onder en boven in elkaar gedrukt. En als je lucht samenperst, gaat de temperatuur ervan omhoog.
Denk aan de fietspomp
Denk wat dit betreft aan een fietspomp. Als je een band oppompt, wordt de onderkant van de fietspomp (de plek waar de lucht het meest wordt samengeperst) warm. Zo gaat het in de vrije atmosfeer op de plek waar de lucht wordt samengeperst ook. En op die manier komt er op enige hoogte boven het aardoppervlak een warme laag te liggen. Overigens kan zo’n warme laag ook ontstaan als op die hoogte een portie extra warme lucht wordt aangevoerd.
Voor de opwarming van de lucht aan het aardoppervlak, is de aanwezigheid van zo’n warme laag op hoogte van groot belang. Stijgende lucht koelt af. Is de warme laag op hoogte dik genoeg, dan kan die vanaf de grond stijgende en afkoelende lucht er niet doorheen. Zo hoeft de zon, in plaats van een groot deel van de atmosfeer, alleen het gedeelte onder die warme laag maar te verwarmen. En gaan de temperaturen ineens een stuk sneller omhoog.
Gisteren was het verschil 13 graden
Gisteren bedroegen de temperaturen op een hoogte van 1500 meter, de hoogte die wat dit betreft vaak als referentie wordt genomen, zo tussen 8 en 10 graden. Aan de grond was Westdorpe het warmst met 22,2 graden. Tussen die temperatuur en de temperatuur op 1500 meter zal gemiddeld dus zo’n 13 graden.
Vandaag stijgt de temperatuur op 1500 meter hoogte tot 16 of 17 graden. Met de wetenschap van gisteren erbij, zou het dan dus ergens al 30 graden moeten kunnen worden. Het zuiden van het land heeft hierbij de voorkeur. Morgen is de bovenlucht een fractie kouder dan vandaag. Toch worden nog wat hogere middagtemperaturen verwacht.
Morgen moet het 33 graden kunnen worden
Dat heeft met de ontwikkeling van de warmteperiode te maken. De komende nacht is veel warmer dan de afgelopen nacht. We beginnen morgen dus met hogere temperaturen dan vandaag en hebben zo een kleinere route af te leggen.
In de zomer kunnen de omstandigheden zich zo ontwikkelen dat er tussen de temperatuur op 1500 meter hoogte en de maximumtemperatuur aan de grond wel tot 18 graden kan zitten. Dan is het al lange tijd warm, is er niet al teveel wind en is de bodem flink uitgedroogd. Zo ver zijn we morgen echter nog niet. Maar een hoogste temperatuur van 33 graden ergens in het land moet zeker mogelijk zijn.
