Het zuiden van Groenland: vol met zeldzame aardmineralen
Reinout van den BornVrieskoujager Pieter Bliek heeft de hoofdstad van Groenland Nuuk inmiddels verlaten en is in Zuid-Groenland aangekomen. Hier kwam ook de Noorse ontdekkingsreiziger Erik de Rode aan land, tijdens de middeleeuwen in de jaren 985 en 986.
Het gebeurde ten tijde van de Middeleeuwse opwarmingsperiode, toen het in Groenland milder was dan nu. De fjorden zagen er groen uit doordat er lage vegetatie groeide. Het was ook daarom dat de Viking het land Groenland noemde, toen nog niet wetende dat 85 procent van het land onder een dikke ijskap schuilging en -gaat.
Zestig schapenbedrijven
Zuid-Groenland telt ongeveer zestig schapenboerderijen, verspreid over de fjorden. Het is in deze regio veel groener en kleurrijker door bloemen dan in de omgeving van Nuuk of Kangerlussuaq, plaatsen die een stuk noordelijker liggen.
De bloeiende Arctische vegetatie ruikt kruidig en de vogeltjes fluiten vrolijk. Op de achtergrond hoor je het zachte gemekker van de pasgeboren lammetjes. Het milde klimaat en de prachtige natuur, met uitzicht over de turquoise fjorden waarin diepblauwe en hagelwitte ijsbergen dobberen, geven het geheel een sprookjesachtige aanblik.
Veel wandelaars en natuurliefhebbers
Zuid-Groenland trekt veel wandelaars en natuurliefhebbers. Niet voor niets wordt deze regio het Arctische wandelparadijs genoemd. Behalve door de adembenemende natuur is het gebied ook geologische zeer interessant. Hier ligt het Ilimausaq-complex dat wereldwijd beroemd is om zijn concentratie aan zeldzame aardmetalen.
Begin jaren zestig is hier het bijzondere mineraal tugtupiet, ook wel rendiersteen genoemd, ontdekt. Meerdere mijnbouwbedrijven doen hun uiterste best om een exploitatievergunning in de wacht te slepen, maar door het hoge gehalte aan uranium in het gesteente wordt die vergunning niet altijd verleend.
Bijzonder mineraal met opvallende kleurveranderingen
Tugtupiet, met als chemische samenstelling Na₄(AlBeSi₄O₁₂)Cl, is een zeldzaam en bijzonder mineraal dat om zijn opvallende kleurveranderingen bekendstaat en zijn spirituele associaties, met wortels in de Groenlandse cultuur. Volgens Inuit-legenden uit Groenland is tugtupiet een heilige steen, doordrenkt met levensenergie van de aarde. De legende vertelt dat het mineraal gevormd is uit het bloed van het rendier, een heilig dier voor de Inuit.
De mythe in het kort: In de tijd van de Grote Jager ontstond een diepe band tussen het eerste rendier en de mensen. Toen het rendier in een offer voor de gemeenschap stierf, viel zijn bloed op de rotsen van de zuidelijkste punt van Groenland. Uit dat bloed groeide een steen met een heldere, roze gloed, als een tastbare herinnering aan het offer, de liefde en de verbondenheid tussen mens, dier en aarde.
Steen van liefde en vruchtbaarheid
Men zegt dat de steen nog steeds leeft. Hij gloeit roder als hij door iemand met een puur hart of diepe emotie wordt aangeraakt. In dit opzicht is tugtupiet een steen van liefde, vruchtbaarheid, bescherming en spirituele kracht geworden. Als je er met ultraviolet licht op schijnt, licht tugtupiet fluorescerend op. Bij de Deens-Groenlandse stenenverzamelaar Peter Lindberg van ‘Jewel Stones of Greenland’ (in het dorpje Narsaq aan het einde van het Erik de Rode-fjord) heeft Pieter een paar stukjes van dit edelsteen gekocht.
Het Ilimausaq-complex is ontstaan door een magma-intrusie van ruim een miljard jaar geleden. Het is eigenlijk een gestolde magmakamer waarin allerlei zeldzame mineralen voorkomen, zoals zirkonium, Niobium en zeldzame aardmetalen die nodig zijn voor de energietransitie. De Uranium Act, door het Groenlandse parlement in 2021 aangenomen, verbiedt ontginning van ertslichamen met een gehalte van boven 100 ppm (parts per million) aan uranium.
Berg vol zeldzame aardmetalen
Nabij het 1250 zielen tellende plaatsje Narsaq, op de punt van het langwerpige schiereiland Erik de Rode, ligt in de berg Kvanefjeld een van de grootste voorraden aan zeldzame aardmetalen. Het Australische bedrijf Greenland Minerals heeft het voornemen de berg te ontginnen, maar doordat het ertslichaam een gehalte van 340 tot 360 ppm aan uranium bezit, wordt de vergunning vooralsnog niet afgegeven.
Over een slingerende gravelweg is het iets van 8 kilometer rijden naar de voet van de berg Kvanefjeld. ’s Ochtends zit het er nog potdicht van de mist en is het slechts enkele graden boven het vriespunt. Zodra de nevel aan het begin van de middag optrekt en de zon volop doorbreekt stijgt het kwik in mum van tijd door naar 17 graden.
Licht radioactief erts
Samen met een Franse cameraploeg rijdt Pieter over de onverharde weg naar de voet van de Kvanefjeld. De tocht ernaartoe is fantastisch, met die besneeuwde bergen in de verte. Bij de Kvanefjeldberg liggen hopen erts, hier gedumpt tijdens proefboringen en mijnbouwtesten die zich tussen 1950 en 1980 afspeelden. Het erts is licht radioactief.
Om de proef op de som te nemen heeft Pieter een stralingsmeter meegenomen om de radioactiviteit te detecteren. Zodra hij de meter aanzet, begint deze als een gek te piepen en knipperen. Het apparaat meet een stralingspiek van maar liefst 1,93 microsievert per uur. Dit is 10 tot 20 keer hoger dan normaal. De gemiddelde straling op zeeniveau bedraagt tussen de 0,05 en 0,1 microsievert per uur. Als je 3 weken continu tussen het ertsafval staat, zou je de maximale jaarlijkse straling opdoen.
Aardappelen en groenten
Vanwege het milde klimaat verbouwen de inwoners van Narsaq op kleine schaal aardappelen en groenten in hun moestuintjes. De plantjes bedekken ze met een stuk wit plastic tegen koude dagen. Als de vrieskoujager uit het hotelkamerraam kijkt, valt zijn oog op een plastic kas. Hierin geeft een vrouw kleine boompjes water. De vrouw is een vrijwilliger van het Greenland Trees-project dat boompjes kweekt die in de vrije natuur en in dorpen worden uitgeplant.
Het project heeft als doel om Groenland nog groener te maken en CO2 uit de atmosfeer te halen. Een positief effect van de wereldwijde opwarming is dat bomen meer kans maken om te overleven in het Arctische klimaat. De bomen zijn overigens afkomstig uit IJsland en Scandinavië.
Het Groenlandse bomenproject
Schoolkinderen worden nauw betrokken bij het bomenplantproject. Ieder kind kweekt in de kas zijn of haar eigen boompje, om het een jaar later zelf in een plantsoen te planten. Zie voor het Groenlandse bomenproject: https://greenlandtrees.org
Met speciale dank aan Blue Ice Explorer. Bij deze lokale touroperator kunnen wandelreizen en accommodaties worden geboekt. Met boten word je van dorp naar dorp door de fjorden tussen de ijsbergen door naar je bestemming gevaren. Voor meer informatie: https://blueiceexplorer.gl
