Het uitlezen van de dataloggertjes in duinpannen
Reinout van den BornEens per drie maanden trekt vrieskoujager Pieter Bliek eropuit om de dataloggertjes in de duinpannen uit te lezen. Gewoonlijk is dat rond de seizoenswisselingen, maar doordat hij onlangs uit Groenland is teruggekomen, is er vertraging opgetreden.
Afgelopen zondagmiddag startte hij met het uitlezen van de eerste dataloggertjes in de duinpan nabij Camperduin. Hierbij werd hij geassisteerd door drie studenten van het ‘IHE Delft Institute for Water Education’.
Yonas, Kausar en Elana
De studenten zijn Yonas Asfaha uit Eritrea, Kausar Hossein uit Bangladesh en Elana uit Spanje. Yonas studeerde bijna 2 jaar geleden af op de geomorfologische eigenschappen van duinpannen in relatie tot het nachtelijk temperatuurverloop, met de masterscriptie ‘Investigating the effects of internal geomorphology and external drivers on the nocturnal cold air pooling in Dutch dune slacks using remote sensing and GIS analysis’.
Kausar werkt momenteel aan een automatische detectiemethode om alle duinpannen met een minimale diameter van 3 meter en een minimale diepte van 1,5 meter in een afgebakend duingebied te kunnen opsporen. Elana is niet bij het onderzoek naar het temperatuurverloop in duinpannen betrokken. Zij kwam met Yonas mee. Elana doet op het wateronderzoeksinstituut in Delft onderzoek naar het overstromingsrisico in steden.
Drie weerhutjes
Pieter pikte het drietal op het centraal station van Alkmaar op. Samen reden ze naar de eerste duinpan nabij Camperduin en Hargen aan Zee om hier de dataloggertjes uit te lezen.
In elke duinpan staan drie kleine plastic weerhutjes. Een daarvan staat op 10 centimeter boven de grond, op het laagste punt in de duinpan. Het tweede hutje hangt daar precies boven, op anderhalve meter. En het derde hutje staat exact op de laagste rand van de duinpan. Dit is de plek waar de duinpan zich bij kalm of windstil weer tot de rand aan toe vult met koude lucht. Dit is de zogeheten Cold Air Pool, ook wel koudepoel genaamd.
Loggertjes kunnen 3,5 maanden meten
Zo kunnen de temperatuurverschillen op 10 centimeter, anderhalve meter en aan de rand van de duinpannen worden gemeten. Elk dataloggertje heeft 32.000 geheugenpuntjes en is ingesteld om elke 5 minuten een meting te doen. Een loggertjes kan 3,5 maanden achtereen meten en opslaan.
Doordat de vrieskoujager de loggertjes niet rond de wisseling van de lente met de zomer kon uitlezen, zat het geheugenkaartje van sommige loggertjes helemaal vol. Deze loggertjes waren er op 13 juli mee opgehouden. De paar dagen die zo missen zijn voor het onderzoek niet erg. Gelukkig had het de afgelopen nachten niet gevroren.
Er loopt een wandelpad doorheen
De duinpan, even verderop bij Hargen aan Zee, is een diepe, ronde pan. Hier loopt een wandelpad doorheen. Er komen dus veel mensen. Tot twee keer toe is er een dataloggertje door iemand gestolen. Om hier toch te kunnen meten, heeft Pieter een dataloggertje in een klein plastic bakje in de grond gegraven en de externe sensor op 10 centimeter hoogte aan een takje aan een boompje gehangen. Niemand heeft dit tot nu toe ontdekt.
Om op anderhalve meter te kunnen meten, heeft de vrieskoujager een bruin gespoten plastic weerhutje aan een boom gehangen en er takken ter camouflage voorgezet. En op de rand van de duinpan zit tussen een paar heidestruiken het derde dataloggertje verscholen.
Meeste duinpannen zijn voor wandelend publiek verboden
De meeste weershutjes staan in duinpannen waar wandelend publiek normaalgesproken niet mag komen. Dat geldt ook voor de negen live stations die op Weerverteller te volgen zijn. Maar in één duinpan komen toch geregeld mensen.
Om hier toch te kunnen meten heeft de vrieskoujager de datalogger ingegraven en twee bruin gespoten weerhutjes op 10 centimeter en op anderhalve meter hoogte in het struikgewas gehangen, samen met de antenne. Zo kan in deze duinpan toch de temperatuur live worden gevolgd.
Ook bodemtemperaturen worden gemeten
Niet alleen de luchttemperatuur wordt geregistreerd, in sommige duinpannen wordt ook de bodemtemperatuur op 2 en op 5 centimeter diepte gemeten. Om dat te kunnen doen, maakt de vrieskoujager gebruik van kleine dataloggertjes met externe sensoren. De dataloggertjes zitten in plastic bakjes die met plastic zakjes zo goed en kwaad als het maar kan waterdicht zijn gemaakt.
De externe sensoren aan kabeltjes worden op 2 en op 5 centimeter diepte in de grond gestoken. De sensoren in de bakjes worden in de grond gegraven. Eens in de zoveel tijd worden de dataloggertjes opgegraven en op de laptop uitgelezen.
Diepste sensor geeft de hoogste temperatuur
Tijdens koude nachten is het temperatuurverschil tussen de dataloggertjes op 10 centimeter hoogte boven de grond en op 2 centimeter diepte 10 tot 12 graden. Het temperatuurverschil tussen de dataloggertjes op 2 centimeter en op 5 centimeter bedraagt tussen de 1,5 en 2 graden, waarbij het dataloggertje op 5 centimeter diepte de hoogste waarde aangeeft. De metingen van het temperatuurverloop in de bodems van de duinpannen zijn nodig voor het kunnen berekenen van de energiebalans.
Eens per drie maanden reist Pieter ook naar België en Frankrijk, waar hij samen met zijn Vlaamse collega-vrieskoujager Karel Holvoet ook weerhutjes in duinpannen heeft staan. Karel heeft hier eerder een aantal geomorfologisch interessante duinpannen gevonden. Zes daarvan bevinden zich in de duinen nabij Koksijde in het uiterste zuidwesten van België. De andere 3 duinpannen liggen een steenworp over de grens nabij het plaatsje Bray-Dunes, in het uiterste noordwesten van Frankrijk. De rit ernaartoe neemt al gauw 4 uur in beslag.
Uitlezen in België en Frankrijk
Soms reist Karel er vanuit Oost-Vlaanderen helemaal naar toe om de dataloggertjes uit te lezen. De andere keer doet Pieter dat vanuit Nederland. De laatste keer deed hij dat samen met Yonas die hem vergezelde. Dat was begin april. De geheugenkaartjes van de dataloggertjes zullen ondertussen vol of bijna vol zijn. Dus het wordt de hoogste tijd om ook deze uit te lezen. Het is nog eventjes kijken wie ze dit keer gaat uitlezen, de Hollandse of de Vlaamse vrieskoujager.
