Vrieskoujagers samen op missie
Reinout van den BornVrieskoujagers Pieter Bliek en Karel Holvoet waren donderdag samen op missie naar de duinpannen van Koksijde in het uiterste zuidwesten van België en Bray-Dunes in het uiterste noordwesten van Frankrijk om de dataloggertjes in de weerhutjes uit te lezen.
Behalve meetstations aan de Nederlandse kust staan er ook stations in een enkele duinpannen in België en Frankrijk. Deze moeten eens in de 3 maanden worden uitgelezen. Donderdag deed het vrieskouduo dat samen.
Interessante duinpannen
Vorig jaar zomer vond Karel nog een paar geomorfologisch interessante duinpannen in het grensgebied van België en Frankrijk. In de gemeente Koksijde betreft het een zestal duinpannen. De eerste duinpanlocatie, ‘Hoge Blekker’ genaamd, ligt in De Schipgatduinen die samen met De Doornpannen en De Hoge Blekker een 240 hectare groot duinmassief vormen. Het gebied valt onder beheer van Aquaduin dat hier drinkwater wint.
De vrieskoujagers hebben toestemming van de gebiedsbeheerder om hier een meetstation te plaatsen. Het kleine plastic weerhutje bevindt zich, bevestigd aan een klein paaltje op 10 centimeter boven de grond op het laagste punt in een brede, vlakke duinpan die begroeid is met lage struikjes en gras. Dit gedeelte van het duingebied is niet vrij toegankelijk voor het publiek en is omheind met een hekwerk. De vrieskoujagers hebben toestemming van Aquaduin het gebied periodiek te betreden voor het uitlezen van de datalogger in het weerhutje.
Een cluster van 5 duinpannen
Een paar kilometer verderop in de Belgische kustplaats ligt een cluster van 5 duinpannen bij elkaar. Drie daarvan liggen in een afgesloten natuurgebied van de gemeente Koksijde. Telkens als de dataloggertjes worden uitgelezen, moet een gemeenteambtenaar het slot van het hek halen om de vrieskoujagers toegang tot het gebied te verschaffen.
Voorheen viel dit gebied onder het beheer van Aquaduin, maar die heeft een gedeelte van zijn terreinen niet lang geleden aan de gemeente Koksijde overgedragen. Vandaar dat de 3 duinpannen in dit gebied de locatienamen ‘Aquaduin 1’, ‘Aquaduin 2’ en ‘Aquaduin 3’ hebben.
Aquaduin 1
Op locatie Aquaduin 1 staat een paal op het laagste punt van de duinpan met hieraan 2 kleine plastic weerhutjes. Het ene weerhutje hangt op anderhalve meter hoogte en het andere weerhutje hangt op 10 centimeter hoogte waarin dataloggertjes zitten. Op de laagste rand van de duinpan staat nog een klein weerhutje aan een paaltje om hier de temperatuur van de bovenkant van de zogeheten Cold Air Pool (CAP), ook wel koudepoel genoemd te meten.
Een koudepoel in een duinpan ontstaat, als het windstil is of bijna niet waait. De koude lucht, die zwaarder is dan de warme lucht, stroomt naar het laagste punt in de duinpan en hoopt zich op tot aan de laagste rand van de pan. De lucht blijft door het windstille weer in de duinpan geconserveerd en kan verder afkoelen dan de temperatuur in de omgeving.
Ontkoppeling
Doordat het klimaat in de duinpan op deze manier ontkoppelt raakt van het klimaat in het gebied er direct omheen, ontstaat een microklimaat. De temperatuurverschillen in de koudepoelen van de duinpannen kunnen gedurende heldere en windstille nachten groot zijn. Soms bedragen die verschillen meer dan 10 graden. In de landelijke omgeving is het dan enkele graden boven het vriespunt, terwijl in de duinpannen met gemak enkele graden kan vriezen.
Juist dit temperatuurverloop in de microklimaten wordt door de vrieskoujagers onderzocht. De geomorfologische eigenschappen van de duinpannen, zoals de diepte, vorm, luchtinhoud in kubieke meters, vegetatie, bodemgesteldheid en het vochtgehalte zijn belangrijke parameters voor het kunnen berekenen van de energiebalans, het kunnen maken van een inschatting welke duinpannen het koudste zijn en over het temperatuurverloop in de duinpannen.
Koudepoelen voel je en zijn soms zichtbaar
De Cold Air Pools of koudepoelen zijn met het blote oog niet zichtbaar. Je kunt ze wel voelen, als je een duinpan inloopt. Het wordt dan ineens gevoelig kouder. Op de vegetatie zet zich dauw of rijp af, als de temperatuur onder het vriespunt daalt.
Soms worden de koudepoelen wel eventjes zichtbaar. Dat gebeurt als zich bij windstil weer mist vormt die in de duinpannen blijft hangen. Bij dergelijk ideale omstandigheden is heel mooi de bovenkant van de koudepoel zichtbaar. Dat heet een Captured Insulated Layer (CIL) en is als het ware de deksel boven op de Cold Air Pool die deze afsluit.
Precies op de lij va de laagste rand
De bovenkant van de koude luchtbel bevindt zich precies op de lijn van de laagste rand van de duinpan, waar de lucht de pan uitstroomt. Op het grensvlak, dat een scherpe scheiding is tussen de veel warmere lucht boven de koudebel, ontstaat een mistflard. Op die manier wordt de inversielaag eventjes zichtbaar. Dit fenomeen is enkele weken geleden door de Vlaamse helft van de vrieskoujagers, Karel gefotografeerd toen hij op een windstille ochtend door de duinpannen van Koksijde liep. Bij dit verhaal enkele prachtige foto’s van dat moment.
Aan de andere kant van het hek, waar het vrieskouduo overheen stapt, liggen de qua vorm en esthetiek twee mooiste duinpannen van België die onder het beheer van Agentschap Natuur en Bos vallen. De pannen hebben daarom de toepasselijke locatienamen ‘Natuur en Bos 1’ en ‘Natuur en Bos 2’ gekregen.
Zandwandelpad
Beide duinpannen worden precies op het laagste punt doorsneden door een zandwandelpad. Het plaatsen van plastic weerhutjes in deze duinpannen is riskant. Het risico is dat wandelaars, die in het natuurgebied van Natuur en Bos vrij toegang hebben, de weerhutjes vernielen en de dataloggertjes meenemen, is aanzienlijk.
Om hier toch te kunnen meten, hebben de vrieskoujagers omgekeerde en bruin gespoten plastic bekertjes aan een ijzeren staafje bevestigd en tussen de vegetatie gezet. De camouflage heeft zijn dienst bewezen. De bekertjes zijn nog door niemand opgemerkt. Door weer en wind bladdert de verf van de bekertjes wel wat af, maar een spuitbus doet wonderen. In elke duinpan wordt ook het vochtgehalte van de bodem gemeten en worden monstertjes van het zand genomen.
Bray-Dunes
Op enkele honderden meters over de grens, in het meest noordwestelijkste dorpje van Frankrijk Bray-Dunes, staan nog 3 weerhutjes in duinpannen opgesteld. Deze hebben de toepasselijke locatienamen Bray-Dunes 1 t/m 3 gekregen.
‘Bray-Dunes 1’ is een kleine, maar erg diepe duinpan waarlangs een wandelpaadje loopt. Precies op het laagste punt staat een klein struikje waartussen een bruin gespoten plastic bekertje met hierin het dataloggertje verdekt staat opgesteld.
Langwerpige duinpan
‘Bray-Dunes 2’ is een langwerpige duinpan met veel struiken en gras. De bodem is hier met een vochtgehalte van gemiddeld 5 procent in zomer behoorlijk drassig. Maar doordat er veel humus in de bodem zit, die slecht warmte kan vasthouden, is dit toch een van de koudste duinpannen.
‘Bray-Dunes 3’ is de grootste van het drietal in Frankrijk. Deze duinpan is rijkelijk met vegetatie bedekt en omringd door bomen. ’s Zomers kan de pan zijn warmte daardoor ’s nachts moeilijk kwijt, doordat de warmte wordt vastgehouden.
In de winter juist koud
’s Winters staat de pan, als de bladeren van de bomen zijn gevallen, zijn warmte juist heel makkelijk af en is het een van de koudste duinpannen. In ‘Bray-Dunes 3’ ligt net als in ‘Natuur en Bos 2’ in België een datalogger die met internet is verbonden, zodat het temperatuurverloop in deze pannen live op het internet kan worden gevolgd.
