Rivieren op aarde blijken veel dynamischer dan gedacht

Foto boven: De Geul bij Strabeek - Wikipedia

Dat rivieren dynamische fenomenen zijn, wisten wel al. Zeker in Nederland. Maar dat dit nog heftiger is dan we al dachten, wisten we niet.

Advertentie

Dit blijkt uit een onlangs gepubliceerd onderzoek waarin alle ongeveer drie miljoen rivieren op aarde gedurende een periode van 35 jaar zijn onderzocht. Het bracht nieuwe inzichten naar boven. CNN schrijft op zijn site over het onderzoek. Om dit megaproject te kunnen uitvoeren, zijn satellietgegevens en speciale modellen gebruikt. Voor iedere dag in de periode van 35 jaar werd de stroom in elke rivier op Aarde in kaart gebracht. Het was een monsterklus.

Tegengestelde bewegingen

De onderzoekers vonden twee aan elkaar tegengestelde bewegingen. Daar waar vooral de grote rivieren in hun delen stroomafwaarts de afgelopen 35 jaar steeds minder water zijn gaan afvoeren, zijn de kleinere rivieren stroomopwaarts in vooral bergachtige gebieden juist een stuk voller komen te staan. In het eerste geval gaat het om in totaal ongeveer 44 procent van alle rivieren, in het tweede geval om ongeveer 17 procent van de onderzochte stromen.

Grote rivieren zoals de Congo in Centraal-Afrika, de Yangtze die door China kringelt en de Plata in Zuid-Amerika lieten een duidelijke afname in hun waterafvoer zien. Dat terwijl veel kleinere rivieren stroomopwaarts in de berggebieden juist meer water afvoerden.

Verband met klimaatverandering

Hoewel niet gekeken is naar de achtergronden van de veranderingen, denken de onderzoekers aan een verband met de klimaatcrisis. Stijgende temperaturen zouden er in de berggebieden toe leiden dat meer sneeuw en ijs smelten, waarna het smeltwater door de rivieren daar wordt afgevoerd. Ook zou het in berggebieden vaker tot extreme regenval komen.

Bij grote rivieren kun je benedenstrooms denken aan toenemend watergebruik, doordat meer bevloeiing nodig is, maar ook voor de drinkwatervoorziening van de vaak groeiende bevolking rond rivierdelta’s. Verder kan teruglopende regenval er een rol spelen.

Nadelen voor de rivieren

De nadelen voor grote rivieren zijn duidelijk. Een verminderde aanvoer van zoetwater kan ertoe leiden dat er druk komt op de drinkwatervoorziening en op de watervoorraden die voor de landbouw beschikbaar zijn. Ook kan de verminderde stroomsnelheid van het water in de rivieren er de oorzaak van zijn dat minder sediment wordt meegevoerd. Dat is weer slecht nieuws voor rivierdelta’s, die voor hun voortbestaan van dat sediment afhankelijk zijn, en vaak een eerstelijns verdediging vormen tegen het water van de zee.

In de kleinere rivieren kunnen de toegenomen afvoeren resulteren in extra voedingsstoffen voor vissen en toenemende mogelijkheden voor vissen om zich door het water te verplaatsen. Tegelijkertijd liggen gevaren op de loer. De grootste problemen door overstromingen komen lang niet altijd voor rekening van de grote, maar veel vaker van de kleine rivieren. Die zijn veel minder goed opgewassen tegen sterke fluctuaties in de waterafvoer.

Vaak zijn kleine rivieren de boosdoeners

In Valkenburg was het in juli 2021 de Geul die buiten zijn oevers trad, een riviertje waarvan we anders zelden iets horen. En tijdens de overstromingen van eind oktober in de omgeving van Valencia waren het watergangen, soms al jaren droog, die de grote problemen veroorzaakten toen ze plots met een hoeveelheid water werden geconfronteerd die ze op geen enkele manier meer konden afvoeren. We weten waartoe dat toen heeft geleid.

Verder waren de onderzoekers verrast over de sterke fluctuaties die zich van jaar tot jaar in individuele rivieren konden voordien. Het ging hierbij om veranderingen ter grootte van soms wel 5 tot 10 procent. Dergelijke waarden hadden ze voorafgaand aan het onderzoek niet verwacht.