Hoe de Grote Zomer ineens ‘ontspoorde’
Reinout van den BornDe verrassende wending in de weerkaarten voor de lange termijn, die zich de afgelopen dagen heeft voltrokken, echoot ook vandaag nog na in weerland. En ja, de veranderde verwachtingen werden ook zaterdagochtend weer bevestigd. Wat is er gebeurd om het zover te laten komen? We kunnen twee mogelijke oorzaken aanwijzen.
De zomer van 2025 verliep tot nu toe eigenlijk precies volgens plan. We begonnen met op de oceaan een zuidwestcirculatie, gestuurd door lagedrukgebieden bij IJsland en een sterk hogedrukgebied bij de Azoren. De NAO-index was overwegend positief en bevestigde dit plaatje.
Steeds weer nieuwe hogedrukcellen
In Nederland stond het weer onder invloed van hogedrukcellen, die door de zuidwestelijke wind op de oceaan steeds weer van het Azorenhogedrukgebied werden losgeweekt. Iedere keer als zo’n hogedrukgebied passeerde, brak de zon door en werd het een paar dagen warm. Steeds warmer eigenlijk. Tijdens de passage van het laatste hoog haalde de temperatuur in Maastricht 39 graden en regende het overal in het land warmterecords.
In de verwachtingen voor de lange termijn groeiden we in die tijd toe naar de verwachte tweede fase van deze zomer. Die met een veel stabieler, warm en zonnig zomerweertype, gedragen door hogedrukgebieden die op een noordelijkere positie zouden terechtkomen en zo de zuidwestcirculatie op de oceaan aan banden zouden leggen. En in de weerkaarten leek die fase ook steeds dichterbij te komen. De 30-daagse verwachting, zoals die iedere vrijdag op deze site verschijnt, had het ritme van een Friese staartklok. De weken volgden elkaar precies zo op als in de verwachting steeds naar voren kwam. Je kon er bijna op gaan plannen.
Ineens een grote trendbreuk
Tot vrijdag. Want toen zagen we ineens een grote trendbreuk. Niet de verwachte stabiele weken sierden nog de kaarten, maar een veel onstabielere variant had de overhand gekregen. Met hogedrukgebieden in het noorden te ver weg en hogedrukgebieden in het zuiden te dichtbij. En wat nog erger was: daartussen een heuse depressiebaan die over ons land werd ingetekend en bij ons een duidelijk wisselvalliger weerbeeld moet veroorzaken. Meteen de komende week al. Want ook die stond oorspronkelijk als een warme zomerweer op de kaarten.
Wat is er in de tussentijd gebeurd? Oorzaak 1 zet hem in de plotselinge omslag in de drukverdeling die hoort bij een positieve NAO-index naar een drukverdeling met een negatieve NAO-index. Een sterk negatieve NAO-index zelfs. Ligt er bij een positieve NAO-index een lagedrukgebied bij IJsland en een hogedrukgebied bij de Azoren, in het geval van een negatieve NAO-index draaien de weersystemen om. En wordt de hoogste luchtdruk in de buurt van IJsland gemeten, terwijl de lagedrukgebieden een veel zuidelijkere koers gaan volgen.
Zo’n ommekeer is ongunstig
In de zomer is zo’n ommekeer voor het weer bij ons ongunstig. Doordat alles in de zomer een stukje noordelijker ligt dan in de winter, koersen de lagedrukgebieden vanaf de oceaan vanaf dat moment precies op onze omgeving af. In plaats van ten zuiden van Nederland langs te gaan, zoals in de wintermaanden bij een negatieve NAO-index zou gebeuren.
Een tweede oorzaak voor de veranderingen is dat de straalstroom hierdoor ook een stuk zuidelijker komt te liggen. Samen met de grootste temperatuurgradiënt, die daaraan is gekoppeld. Nu is het in deze tijd van het jaar erg heet in het zuiden, we hebben daar de afgelopen tijd al vaak over geschreven. Tegelijkertijd wordt het bij ons door de ontwikkelingen van dit moment gematigder. Dus nemen de verschillen in temperatuur op die gradiënt toe, hetgeen de straalstroom van extra energie voorziet. Zo houdt die zichzelf beter in stand. En kan het weerregime, zoals dat de komende tijd inzet, mogelijk ook langere tijd aanhouden. Dit is waarschijnlijk ook de reden waarom de kaarten ineens zo veranderd zijn.
Het zat in het einde van de laatste hitteperiode
Een mogelijke aanleiding voor dit alles zat waarschijnlijk in de manier waarop de laatste hitteperiode, met de tot nu toe enige hittegolf in Nederland, ten einde is gegaan. Dat gebeurde met eerst hevige onweersbuien in het oosten van het land. Met daarbij een vernietigende valwind in Winterswijk. Daarna stroomde, aan de voorzijde van een nieuw hogedrukgebied op de oceaan, met een noordwestenwind veel koudere lucht Europa binnen. Dat ging een stuk heftiger dan eerst verwacht en leverde in de Alpen zelfs nog sneeuwval op.
Op het moment dat we op de stabiele fase van deze zomer zouden overschakelen, met hogedrukgebieden in het noorden en de straalstroom op de oceaan aan banden, gebeurde iets bijzonders. Doordat de koude lucht Europa toch iets heftiger was binnengevallen dan eerst gedacht, bleef (toen de hogedrukuitbreiding naar het noorden er inderdaad kwam) boven Centraal-Europa in de bovenlucht een afgesnoerde bel met koude lucht achter, een koudeput. Met daaronder een actief lagedrukgebied dat in Polen veel buien bracht.
Dit lagedrukgebied heeft de omslag gefrustreerd
Het is dit lagedrukgebied dat de in de verwachtingen voor de lange termijn verwachte omslag uiteindelijk heeft tegengehouden. Het nieuwe hogedrukgebied in het noorden kreeg geen basis in en verbinding met het warme zuiden, maar schoot los en trok nog veel verder noordwaarts door. Op de plek van de breuk konden lagedrukgebieden van de oceaan ineens Europa bereiken. En dat is de situatie van de komende week, en mogelijk ook de weken daarna. En de reden waarom de NAO-index ineens van stabiel positief naar sterk negatief omslaat.
Het levert ons andere perspectieven op. Geen stabiele periode die van de zomer van 2025 een Grote Zomer maakt, zoals het zich nu laat aanzien. Maar een veel actiever patroon, meer wisselvalligheid en een sterker golvende temperatuur. Met nog steeds potentie voor het af en toe optreden van hittepieken, maar niet meer een erg lange zomerperiode in het verschiet.
We kunnen nog een keer verrast worden
Voorlopig is dat het beeld. De zomer kan nog steeds een zeer warme worden, maar als het daarbij wisselvalliger is, zullen we hem toch anders beleven. Tegelijkertijd is het natuurlijk ook zo dat als je één keer bent verrast, dan kan dat natuurlijk ook nog een tweede keer gebeuren.
