Ze zijn er weer: de spectaculaire stofhozen
Reinout van den BornEen lange periode met veel zon, weinig regen en droge bodems laat bijzondere bijvangsten zien. Zoals het optreden van stofhozen. Er zijn er in Nederland en omstreken meerdere waargenomen, tot een sterke in het centrum van Manchester aan toe.
We kennen ze allemaal wel in het klein: de wervelingen in de lucht die tijdens een windvlaag kunnen optreden. Op de hoek van een plein bij voorbeeld en waarin blaadjes in de rondte gaan. In de atmosfeer is op zo’n moment ook op de achtergrond flink wat wind aanwezig.
Rustige omstandigheden
Maar tijdens rustige omstandigheden ontstaan ze ook. Boven warme velden, hooi of een braakliggend terrein, midden in de stad. De luchtwervels die tot flinke stofhozen kunnen uitgroeien. Kinderen, die in een tropisch land op een zandveld voetballen. Ze schrikken zich kapot als tussen hen in ineens een sterke zandhoos ontstaat.
Het is al najaar als we jaren geleden tijdens een groepsreis in een bus over de hoogvlakte van Spanje rijden. Enkele uren ervoor is een glazen koufront gepasseerd, het zicht is verpletterend. Het grootste deel van de oogst is al binnengehaald, veel velden zijn geploegd en liggen klaar voor het nieuwe jaar. Als in de loop van de dag de zon steeds hoger boven de horizon komt, verschijnen meer en meer zandhozen boven de velden. Ver weg, maar ook dichtbij. Telkens ontstaan er nieuwe. Overal dansen ze in het rond. Het is een spectaculair gezicht.
Soms behoorlijk sterk
Sommige hozen komen dichtbij en zijn behoorlijk sterk. Je hoort het geluid van stenen die in de rondte worden geslingerd. Je moet er dus ook weer niet al te dichtbij komen. Het spektakel houdt wel enkele uren aan. We zien er niet veel meer van, we moeten verder.
Ook in Nederland en omringende landen waren de afgelopen dagen meerdere stofhozen te zien. Het weer leent zich er uitermate goed voor, de bodemgesteldheid werkt ook mee. Veel akkers in zeker het noorden van het land zijn nog kaal en liggen er mooi geploegd bij.
Grote, verticale temperatuurverschillen
Voor het ontstaan van stofhozen is een atmosfeer met grote, verticale temperatuurverschillen nodig, van wel enkele tientallen graden over de eerste honderden meters. Het zijn temperatuurverschillen die in het voorjaar in een rustige atmosfeer makkelijk worden bereikt. Het zand op de velden wordt door de sterke zon fors opgewarmd (soms wel tot 50 graden of nog duidelijk meer). Tegelijkertijd is de lucht erboven stukken kouder.
Doordat warme lucht lichter is dan de koude, kunnen zich boven die velden sterke thermiekstromen ontwikkelen. Warme luchtbellen dus, die snel omhoog bewegen. Op de plekken waar ze van het veld omhoog gaan, laten ze een luchttekort achter. Dat vervolgens van alle zijden wordt aangevuld. De lucht, die van alle kanten aan komt stromen, raakt heel makkelijk in een draaiing. Een draaibeweging, die omhoog wordt voortgezet.
In Utrecht gingen ooit enkele bomen om
Op die manier ontstaan de bekende stofhozen. Meestal zijn ze tamelijk onschuldig, maar soms worden ze ook sterker. En kunnen stoelen, tafels, parasols of op campings zelfs tenten de lucht in slingeren. In de binnenstad van Utrecht zijn begin augustus 1996 zelfs enkele bomen omgegaan, tijdens een fenomeen dat toch als stofhoos werd gekarakteriseerd.
Omdat ze op allerlei plaatsen worden waargenomen, hangen er ook vele namen aan het fenomeen. In Twente worden ze ook wel windheksen genoemd, in een plaats in Limburg houvrouw. Australiërs noemen ze Willy Willy, maar de in het Engelse taalgebied gangbare naam is toch dust devil. Bij dit verhaal staan een paar foto’s uit de afgelopen tijd.
