Weer lijkt erg op dat van 1976, maar geen garantie voor vervolg
Reinout van den BornHet droge en zeer zonnige weer van dit moment in ons deel van Europa en de zeer sterke dominantie van hogedrukgebieden daarin hebben we al meerdere malen vergeleken met de aanloop naar de zomer van 1976. En ook als je wat meer in detail naar de drukverdeling van dit jaar en die van 1976 kijkt, gaat die vergelijking tot nu erg goed op.
Laten we om te beginnen ook een groot verschil aanwijzen. Daar waar de enorme invloed van hogedrukgebieden dit jaar mede met de vroege eindopwarming van de stratosfeer boven het noordpoolgebied lijkt samen te hangen, was zo’n vroege SFW (Stratospheric Final Warming) er in 1976 niet. Toen gaf de poolwervel er pas in de eerste week van april de brui aan. Het was destijds een ander proces dat de hogedrukgebieden liet ontstaan.
De overeenkomst met toen is tot nu toe groot
Maar tegelijkertijd zag het er in de uitwerking wel precies zo uit als nu. Wat we toen zagen en nu ook is een uitzakking van lagedruk, die ver naar het westen op de oceaan ligt. Bellen met kou, die zich vanaf de zuidelijke punt van die trog afsplitsen, weten steeds weer (en wisten ook toen) Zuidwest-Europa te bereiken. Daar vormen zich lagedrukgebieden die in een relatief sterke subtropische straalstroom door het Middellandse Zeegebied naar het oosten trekken en daar een wisselvallig weerbeeld met gematigde temperaturen brengen.
Aan de oostflank van de trog op de oceaan is het steeds een zuidelijke wind in de bovenlucht die bellen met warme lucht over de oceaan naar het noorden stuwt. Daarin ontstaan hogedrukgebieden, die zich van het – westelijker dan anders gelegen – Azorenhogedrukgebied afsplitsen en bij ons in de buurt of – geholpen door nog steeds de uitwerkingen van de SFW van begin maart – op een nog wat noordelijkere positie uitkomen. Dat was in 1976 precies zo.
Toen al vroege, regionale hittegolven
Het leverde destijds al een warme meimaand op met 3 uiterst zonnige perioden, van elkaar gescheiden door steeds korte perioden met enkele buien en even wat lagere temperaturen. In mei 1976 werden daarbij in het midden en zuidoosten van het land al de eerste regionale hittegolven aangetekend. De toen aangetekende temperaturen horen ook tegenwoordig nog steeds bij de warmterecords voor de eerste 10 dagen van mei in Nederland.
In de zomer van 1976 zette de in mei begonnen trend door. Juni was een zeer zonnige maand, slechts op 2 en 3 juni, de 15e en de 19e en 20e even kort onderbroken. Op 1 en 2 juni, maar ook op 19 en 20 juni viel daarbij in De Bilt de enige neerslag van die maand. Op 19 en 20 juni was dat overigens wel bijna 40 millimeter. Verder regeerde de zon en was het af en toe flink warm. Op 9 juni werd het in De Bilt 31 graden, vanaf 23 juni begon een lange hittegolf, die tot en met 9 juli zou aanhouden. Daarbij werden eind juni al 5 tropische dagen extra aangetekend.
Eerste helft juli ook zonnig, daarna wisselvalliger
In juli hield het zonnige weer met korte onderbrekingen tot de 16e aan. Vanaf de 12e, toen de hittegolf weer ten einde was gekomen, werd het wel wisselvalliger. Dat duurde tot de eerste dagen van augustus. Vooral 21 juli was het nat. Toen viel in De Bilt bijna 26 millimeter. Waren de temperaturen daarbij gedurende de eerste helft van de maand erg hoog, met in De Bilt nog eens 6 tropische dagen, vanaf 19 juli was het een tijdje wat minder warm.
In augustus keerden de hogedrukgebieden weer terug, nog steeds precies op de manier zoals in de maanden daarvoor ook al. Augustus zou, na de nog wat wisselvallige start de eerste dagen, een uitgesproken zonnige maand worden. Pas tegen het einde van de maand kwam een einde aan die periode. Neerslag viel er vrijwel niet en de temperaturen kwamen bijna dagelijks rond of boven 25 graden uit. Op 25 augustus kwam er nog één tropische dag bij.
In het zuiden in totaal 19 tropische dagen
Uiteindelijk kwam De Bilt in de zomer van 1976 op 76 warme dagen uit (temperaturen boven 20 graden), 41 zomerse dagen (boven 25 graden) en 13 tropische dagen (boven 30 graden). Maastricht kwam die zomer zelfs op 19 tropische dagen uit, Eindhoven haalde er 18.
Het meest opvallende aan de zomer van 1976 was de intense droogte, niet alleen in Nederland, maar ook in de ons omringende landen. Een wapenfeit dat ook nog altijd staat, is dat de hittegolf van die zomer in De Bilt nog altijd te boek staat als de hittegolf met het hoogste hittegolfgetal sinds het begin van de metingen. Dat getal verkrijg je door voor iedere dag met een temperatuur boven 25 graden de ‘extra temperatuur’ bij elkaar op te tellen. Een dag van 26,1 graden levert op die manier 1,1 punten op. Het getal voor 1976 bedroeg uiteindelijk 96,3 punten. Daarna volgt de hittegolf van juli 2006 met 85,8 punten en augustus 2020 met 79,6 punten.
Vooral de droogte was erg langdurig
De droogte van het jaar 1976 zette in het voorjaar al in met een zeer droge aprilmaand (gemiddeld over het land niet meer dan 6 millimeter). Daarna hield de droogte met korte onderbrekingen tot in de septembermaand aan. Het neerslagtekort, zoals dat in het jaar 1976 is opgebouwd, is nog altijd het grootste uit de metingen, gevolgd door het jaar 2018.
In het absoluut andere klimaat van toen sprong de zomer van 1976 er enorm uit. Mensen die hem hebben meegemaakt, herinneren zich ongetwijfeld de verbazing toen het weer ineens zo uit de bocht schoot. Een jaar eerder had de zomer ook al uitgehaald, met de tot nu toe nog altijd langdurigste hittegolf van de metingen. Die hittegolf volgde op een periode van maar liefst 28 jaar tijd waarin het tot geen enkele hittegolf was gekomen.
Analogieën groot, maar garanties zijn er niet
Ook al zijn de analogieën tussen de jaren 1976 en 2025 tot op dit moment opvallend groot, een garantie dat het vervolg ook dat van toen zal zijn, bieden die overeenkomsten natuurlijk niet. Het weer heeft nu eenmaal geen geheugen. Wel is het zo dat ook veel seizoensberekeningen er op dit moment van uitgaan dat de dominantie van hogedrukgebieden en het daaruit voortvloeiende zonnige, droge en vaak ook warme weer zich wel degelijk tot over de drie zomermaanden kan uitstrekken. Gebeurt dat inderdaad, dan wordt het interessant om te zien hoe een dergelijke zomer dan in onze tijd zou uitpakken. Over drie weken beginnen we eraan.
