Het indrukwekkende onweer van 11 op 12 juli 1991

Het wordt de komende dagen ziedend heet in Nederland. En aan het einde van de hitteperiode, naar het zich nu laat aanzien in de nacht van woensdag op donderdag, ligt onweer op de loer. Maar of het zo erg wordt als in de nacht van 11 op 12 juli 1991?

Het onweer dat zich in de nacht van 11 op 12 juli 1991 in vooral het westen en noorden van Nederland afspeelde, staat de mensen die het hebben meegemaakt nog in het geheugen gegrift. Niet alleen vanwege de wind en de vele regen die het systeem op diverse plaatsen met zich meebracht, maar vooral vanwege de ongekende bliksemactiviteit en ook de duur van het onweer. Op sommige plaatsen ging het 4,5 uur achtereen door.

Een klassieke situatie

Het was een klassieker. Tussen een hogedrukgebied dat over Polen naar het oosten wegtrok en een lagedrukgebied, dat in de buurt van Ierland lag, kwam over Engeland een koufront dichterbij. Er vooruit voerde een zuidelijke tot zuidoostelijke wind erg warme lucht aan.

De dag voorafgaand aan het onweer liepen de temperaturen dan ook snel op, en datzelfde gold voor de luchtvochtigheid. ‘Een bijzonder hete dag’, vertelt het weerdagboek. ‘Iedereen is plakkerig van het zweet en zou het liefst de hele dag in het water liggen’. Het warmst werd het die dag uiteindelijk in Volkel met 35,0 graden, Arcen volgde met 34,2 graden en Eindhoven kwam op 33,9 graden uit. Voor die tijd waren dat erg hoge temperaturen.

Eerder die week ook al langdurig, zwaar onweer

Nu had het eerder in die week, in de nacht van 7 of 8 juli, in vooral de westelijke helft van het land al een keer zwaar geonweerd. Ook toen viel de duur van het noodweer op. Veel plaatsen waren urenlang onderweg voordat het eindelijk weer een keer rustiger werd. De kracht van het onweer werd onder meer toegeschreven aan de enorme temperatuurverschillen tussen het land en de Noordzee, waarvan het water op dat moment nog erg koud was,

Op 11 juli overdag wilde het onweer niet op gang komen. Wel trok een zeewindfront over het land naar het oosten, waarachter de ergste hitte al voorbij leek. Vrij groot was de verrassing dan ook toen laat in de avond voor de kust bij Zeeland, maar ook iets verder weg boven België, zware onweersbuien ontstonden, die vervolgens gedurende de nacht over de noordwestelijke helft van het land naar het noordoosten trokken en veel overlast veroorzaakten.

In Rotterdam 100 ontladingen per minuut

In de omgeving van Rotterdam passeerde het onweer met 100 ontladingen per minuut. Rond 00.40 uur kwam de omgevingen van Wageningen aan de beurt. In mijn woonplaats Garderen was het onweer omstreeks 2 uur en enkele uren later nog een keer te horen. Gezien de berichten uit het westen viel het bij ons mee. Er kwam ook niet meer dan 2 millimeter omlaag. Soest meldde zeer zwaar onweer. De blikseminslagen waren er niet te tellen. Ongeveer 90 procent was verticaal. Verder waaide het er heel hard, volgens de waarnemer een windkracht 9.

Jan Hofman in Winsum schrijft: ‘Het is bijna 34 jaar geleden dat in de nacht van 11 op 12 juli 1991 een groot deel van ons land getroffen werd door zwaar onweer met extreem veel bliksemontladingen. Soms met een frequentie van circa 300 ontladingen per minuut!

Hevige windstoten

Na een dag met tropische temperaturen ontstonden in de avond 11 juli zware onweerscomplexen boven België en voor onze zuidwestkust. Het actieve onweer trok vanuit Zeeland naar het noordoosten. Tijdens het noodweer kwam het plaatselijk tot hevige windstoten en niet te vergeten tot vele blikseminslagen. In mijn vrij directe omgeving (Winsum - Groningen) ging in Wehe-Den Hoorn een grote boerderij in vlammen op en in Bedum brandde een grote opslagloods van de toen DOMO-zuivelfabriek helemaal af.

Het weg- en spoorwegverkeer hadden ook veel last van dit noodweer. Het bijzondere was de duur van dit onweer. Het begon in Winsum voor 2:00 uur en duurde tot na 6:00 uur. Circa 4,5 uur achtereen onweer! De hoeveelheden gevallen neerslag waren niet echt buitenproportioneel (dat wil zeggen geen sommen van 70 tot meer dan 100mm). Er viel maximaal 30 tot 40 millimeter in het noordoosten’, aldus Hofman. Het onweer miste het zuidoosten en oosten van het land.

In de kranten veel aandacht voor het onweer

Ook de kranten besteedden een dag later veel aandacht aan het onweer. In Utrecht en omgeving werden 29 blikseminslagen gemeld, zo was er te lezen. De brandweerkorpsen in de provincie Groningen moesten in totaal 40 keer uitrukken. Op de snelweg tussen Haren en Glimmen verloor een taxichauffeur de macht over het stuur en belandde met twee inzittenden in de sloot. Een passagier raakte zwaargewond. Ook heeft de brandweer de handen vol gehad aan het verwijderen van bomen die op de rijbaan waren gevallen.

De zware onweersbuien hebben ook in Noord-Holland relatief veel schade aangericht, zo vertelden woordvoerders van de politie en van de Nederlandse Spoorwegen. De bliksem trof ten minste vijf woningen en boerderijen. Een boerderij in Schagerbrug brandde volledig af. Bij een boerderij in Schoorl en een woning in Den Oever kon de plaatselijke brandweer de brand beperken. In Schagen en Purmerend werden daken van woningen door de bliksem beschadigd.

Na het onweer een tijdje niet warm meer

Na het onweer bleef nieuwe warmte gedurende de julimaand uit. Pas in augustus keerde de zomer terug en werden opnieuw veel een vaak hoge temperaturen geregistreerd.