De spectaculaire ‘Morning Glory’
Reinout van den BornWolken vertellen veel over de toestand waarin de atmosfeer zich bevindt. Wolkenherkenning is dan ook meer dan het geven van de juiste naam aan een wolk. Het is het herkennen van processen in de atmosfeer die tot de vorming van die wolk leiden.
In een apart verhaal op de site laten we vandaag al zien welke twee soorten onstabiliteit er zijn en hoe de wolken eruit zien, die door beide processen ontstaan. Een andere wolken pikken we er speciaal uit, omdat het een soort is die zo ontzettende bijzonder is. Het is een wolk die vrijwel niet in Nederland voorkomt, maar waarvoor we naar het noorden van Australië moeten reizen. Verder wordt hij ook wel in Amerika gezien. Hij heet de ‘Morning Glory’.
Best te vergelijken met de Nederlandse rolwolk
De Morning Glory (ochtendglorie) is het best te vergelijken met de Nederlandse rolwolk, maar dan wel ėėn zonder de bijbehorende bui. Hij komt vooral boven de Golf van Carpentaria, in het noorden van Australië voor. Die golf bevindt zich tussen het Cape York schiereiland en Arnhemland, de landtong waarop de stad Darwin ligt.
De Morning Glory wordt beschouwd als een van de meest exotische meteorologische fenomenen die er op aarde is. De variant die vanuit het noordoosten over de Golf van Carpentaria richting de Australische kust komt rollen, maakt zijn spectaculaire opwachting op de stranden vaak rond zonsopkomst en heeft daar zijn naam aan te danken.
Je ziet ze vooral in het Australische voorjaar
De Morning Glory’s komen vooral in het Australische voorjaar voor, van september tot halverwege november. Dan is er gemiddeld gesproken een per 2 dagen te zien. Er zit dus een zekere regelmaat in. Ze hebben meestal een breedte van 1 a 2 kilometer en meer dan een rol waar je gemakkelijk onderdoor kijkt is het dus niet. Verder liggen ze met hun basis tussen 100 en 300 meter boven de grond en groeien over het algemeen niet verder uit dan tot ongeveer 1 kilometer hoogte. Neerslag wordt er vrijwel nooit onder waargenomen.
Wat verder opvalt, is de enorme lengte die de wolk kan hebben. Soms wordt hij wel rond 1000 kilometer lang. Het kan dan ook makkelijk gebeuren dat de Morning Glory, op het moment dat hij op je af komt rollen, zich langs de gehele horizon uitstrekt. En dat maakt de passage van de wolk aan de verder voor een groot deel blauwe hemel ook zo spectaculair.
Ze verplaatsen zich snel en brengen windstoten
Meestal verplaatsen de Morning Glory’s zich met een snelheid van ongeveer 40 kilometer per uur. Maar er zijn gevallen bekend van wolken die een snelheid van rond 60 kilometer per uur haalden. Aan de grond gaat de passage van de wolk met een korte, felle toename van de wind gepaard. Ook hierbij gaat de analogie met de Nederlandse rolwolk op. Die windstoten bereiken vaak een snelheid van 55 tot 60 kilometer per uur. Tegelijkertijd stijgt de barometer korte tijd met enkele hPa’s, om vervolgens weer te dalen.
Het proces in de atmosfeer dat aan de basis van het ontstaan van de Morning Glory staat, is nog met raadsels omgeven, maar wordt geleidelijk wel beter begrepen. De wolk ontstaat als gevolg van het zich verplaatsen van een solitaire golf (in de lucht) onder een sterke inversie. Die golf bestaat uit een top (met aan de voorzijde daarvan stijgende luchtbewegingen) gevolgd door een dal (waarin de lucht aan de voorzijde weer daalt).
Het lijkt net alsof de golf naar achteren rolt
Trekt de golf door een luchtlaag die voldoende vochtig is, en dat is hij in het noorden van Australië maar al te vaak, dan kan het vocht in de stijgende tak condenseren, waarbij de wolk zichtbaar wordt. De (goed zichtbare) stijgbewegingen aan de voorzijde van de wolk in combinatie met de snelle verplaatsing ervan maakt dat het vanaf de grond net lijkt of de wolk naar achteren rolt, terwijl hij zich tegelijkertijd naar de waarnemer toe verplaatst.
Met de Nederlandse rolwolk is dat ook het geval. Alleen zien we die vrijwel nooit aan een blauwe hemel, maar veel vaker in de buurt van en voorafgaand aan zware buien.
Er zijn drie soorten Morning Glory’s
In het noorden van Australië worden drie soorten Morning Glory’s onderscheiden. Het eerste type zijn de Glory’s die vanaf zee komen binnenrollen. Ze ontstaan als gevolg van de botsing van twee zeewindfronten, de dag ervoor boven het Cape York schiereiland.
Hoe die botsing vervolgens tot het ontstaan van een Morning Glory leidt, is nog onderwerp van studies. Het gaat hierbij om het type rolwolk dat vanuit het noordoosten, over de Golf van Carpentaria naar het zuidwesten komt.
Tweede type op een koufront
Een tweede type ontstaat, als zich boven het centrale deel van Australië een west-oost gericht koufront bevindt, waarop onweerscomplexen voorkomen. Het zijn deze onweercomplexen die in de atmosfeer de langgerekte, solitaire golven in beweging kunnen zetten, die in het noorden van Australië vervolgens als Morning Glory’s zichtbaar worden.
Dit zijn de Glory’s die vanuit het zuiden richting zee rollen. Verder lijkt het erop dat ook losse onweersbuien, die zich vrij snel verplaatsen, in staat zijn om in de atmosfeer solitaire golven op te wekken, die van de bui gezien naar rechts wegrollen en daarbij Glory’s kunnen veroorzaken. Ook deze vorm van Morning Glory’s wordt nog uitgebreid bestudeerd.
Belangrijke voorwaarde is de aanwezigheid van een inversie
Een belangrijke voorwaarde voor het ontstaan en kunnen voortbestaan van Morning Glory’s is dat de luchtlaag, waarin ze zich voortplanten, stabiel van opbouw is. Er moet een sterke inversie in aanwezig zijn, bij voorbeeld op 1000 tot 1200 meter hoogte.
Zo’n temperatuuromkering in de atmosfeer, een warme luchtlaag bovenop een koude luchtlaag, zorgt ervoor dat de stijgende lucht in de voorste tak van de zich voortplantende golf ‘zijn hoofd stoot’ en niet verder kan stijgen. Doordat de golf hierdoor in het onderste deel van de atmosfeer gevangen blijft, kan hij lange tijd blijven bestaan, zonder van karakter te veranderen.
De benodigde stabiele omstandigheden zijn er vaak in de ochtend
Dus ook al legt de Morning Glory een afstand van honderden kilometers af, hij blijft zichtbaar als de bijzondere, uitgestrekte en relatief ‘rechte’ rolwolk die zijn verschijning tot een zo bijzondere maakt. Dergelijke stabiele omstandigheden doen zich in het noorden van Australië meestal ’s ochtends voor, als het na een heldere nacht boven het kale land aan het aardoppervlak nog relatief koud is en de veel warmere lucht daarboven iets is ‘opgetild’. Onweersbuien, die koude lucht van hoog in de atmosfeer naar het aardoppervlak brengen en daar voor zich uit stuwen, kunnen ook een stabiele opbouw van de atmosfeer in de hand werken.
In Nederland ontstaan rolwolken altijd op de grens van de warme lucht, die aan de voorzijde van een bui met grote kracht de wolk ingezogen wordt, en de koude lucht die de bui voor zich uit stuwt. Op de plaats waar beide luchtsoorten bij elkaar komen, duikt de koude lucht onder de warme. Het grensvlak tussen de koude en de warme lucht wordt hierbij opgetild.
De analogie met de Nederlandse rolwolk
Vaak vormt zich op het grensvlak een dunne wolkenlaag. Die wordt aan de onderzijde, waar de koude lucht oprukt, naar voren geduwd en aan de bovenzijde, waar de warme lucht de buienwolk wordt ingezogen, naar achteren getrokken. Ook dan ontstaat het effect van een wolk die, terwijl hij op de waarnemer af komt, naar achteren lijkt te rollen. Verder krijgt de wolk een zeer turbulent uiterlijk. De buienwolk, die er in Nederland altijd achteraankomt, neemt vaak zoveel licht weg, dat de rolwolk er beangstigend donker uit kan zien.
Net als op een golf in zee, is het ook in de lucht mogelijk om je op de Morning Glory (de Morning Glory is tenslotte niets ander dan een zich voortplantende golf) mee te laten voeren. Gebruikt de mens daarvoor op zee een surfplank, de durfals die het in de lucht in Australië proberen, doen dat met hanggliders. Het moeilijkste punt is daarbij natuurlijk om aan de voorzijde van de Glory, waar de lucht stijgt, terecht te komen en daar te blijven.
Je kunt je ver laten meevoeren
Gaat dat allemaal goed, dan kunnen de echte kunstenaars zich vele honderden kilometers door de Glory mee laten voeren. Het schijnt geweldig te zijn.
