De landingsbaan die wegzakt: klimaatverandering op Spitsbergen
Reinout van den BornVer boven de poolcirkel, tussen sneeuwvlakten, gletsjers en bergen waar de zon in de winter vier maanden lang niet opkomt, ligt Longyearbyen. Een nederzetting op het Noorse eiland Spitsbergen, waar zo’n 2.500 mensen wonen – en waar één enkele landingsbaan de levensader van de gemeenschap vormt. Maar die levenslijn wankelt. Letterlijk.
De permafrost waarop het vliegveld is gebouwd, smelt. En daarmee wordt het fundament van de noordelijkste luchthaven met commerciële lijndiensten ter wereld onstabiel. CNN bericht erover.
Zelfs was ik er ooit ook
Zelfs was ik er ooit ook, in juni 2015. We waren niet met het vliegtuig naar Longyearbyen gekomen, maar per boot, helemaal vanuit Hansweert in Zeeland. Het was een reis van 12 dagen die ons in Schotland, op de Shetland eilanden, Jan Mayen, in het zeeijs bij Groenland en uiteindelijk – na een paar dagen storm op zee – op Spitsbergen bracht. Daar bleven we nog een paar dagen om van de middernachtzon en het spectaculaire landschap te genieten.
Terug ging het met het vliegtuig, vanaf het vliegveld van Longyearbyen. Er was maar een handjevol vluchten per dag. Ons vliegtuig was het enige op dat moment aanwezige. Van verzakking van de startbaan was toen nog geen sprake. Nu steeds meer wel…
Een baan op dun ijs
Toen in de jaren ’70 de 2.300 meter lange start- en landingsbaan van Svalbard Airport werd aangelegd, had niemand kunnen voorzien dat de permanent bevroren bodem ooit zou ontdooien. Permafrost – de naam zegt het al – hoort permanent te zijn. Maar inmiddels zakt de grond op sommige plekken in en ontstaan er scheuren in het asfalt.
Elke dag controle
‘Tijdens de zomermaanden controleren we de baan elke dag nauwgezet,’ zegt luchthavenmanager Ragnhild Kommisrud tegen CNN. ‘De ondergrond kan op elk moment verzakken, en dat vormt een serieus risico. We verwachten dat dit probleem de komende jaren alleen maar erger wordt.’
Voor Longyearbyen is de luchthaven van levensbelang. Mocht die sluiten, dan rest alleen nog bevoorrading van de archipel per schip – een tocht van twee dagen heen en terug, afhankelijk van de weersomstandigheden. De bewoners zijn zich daar pijnlijk van bewust. ‘We hebben extra personeel en onderdelen op voorraad,’ zegt Kommisrud. ‘Als er iets kapotgaat, moeten we het hier zelf kunnen repareren.’
Klimaatverandering recht onder je voeten
De gevolgen van de opwarmende aarde zijn op Svalbard nergens zo tastbaar als op de luchthaven. Wat onder je voeten eerst eeuwenlang bevroren was, wordt nu week en instabiel. Gebouwen zakken scheef, wegen verzakken en het risico op aardverschuivingen neemt toe.
Toch is het paradoxaal genoeg juist het vliegverkeer – en dus ook deze luchthaven – dat bijdraagt aan de opwarming. Die spagaat is niet alleen voelbaar in Longyearbyen, maar ook op hoger niveau. Avinor, het Noorse staatsbedrijf dat het vliegveld beheert, is vastbesloten om zijn CO₂-uitstoot drastisch te verlagen: 42% minder in 2030 ten opzichte van 2022, en zelfs 90% minder in 2050.
Gloednieuwe energiecentrale
Om die reden komt er een gloednieuwe energiecentrale, exclusief voor de luchthaven, die op biogas draait. Als alles volgens planning verloopt, gaat die eind 2025 of begin 2026 in gebruik. 'Het biogas wordt geproduceerd op het Noorse vasteland met hernieuwbare energie. Zelfs met het transport meegerekend, is de uitstoot relatief laag,’ aldus klimaatexpert Hege Ringnes van Avinor, ook tegen CNN.
De biogascentrale wordt een back-up voor het elektriciteitsnet van Longyearbyen. Dat moet voorkomen dat er, zoals eerder, weer een militair vrachtvliegtuig vol generatoren moet worden ingevlogen bij een stroomstoring.
Van kolen naar een duurzamer Spitsbergen
Klimaatverandering raakt het vliegveld direct, maar het eiland heeft lang ook zelf bijgedragen aan de CO₂-uitstoot. Svalbard draaide decennialang op kolen – met eigen mijnen vlak naast ijsvrije fjorden. Maar de tijden zijn veranderd. De grote Noorse mijn Sveagruva sloot in 2020, en het gebied werd teruggegeven aan de natuur. Alleen de Russische mijn in Barentsburg is nog in bedrijf, maar ook daar draait de productie op een laag pitje.
Tot vorig jaar verbrandde Longyearbyen nog kolen om huizen en bedrijven van stroom te voorzien. Inmiddels is de kolencentrale gesloten en vervangen door een dieselcentrale. Geen perfecte oplossing, maar de CO₂-uitstoot is bijna gehalveerd. De biogascentrale voor de luchthaven moet die daling nog verder versterken.
Zonnecentrale
Opmerkelijk genoeg heeft het eiland sinds 2015 ook een zonnecentrale. ‘In de winter is die vier maanden uitgeschakeld,’ geeft Kommisrud toe. ‘Maar in de zomer krijgen we bijna 24 uur per dag zonlicht. En zonnepanelen werken juist beter in koude omstandigheden – dus op heldere dagen zijn we verrassend efficiënt.’
Terwijl de kolen verdwijnen, komt er een nieuwe economische motor op gang: toerisme. ‘We zijn langzaam minder niche aan het worden,’ zegt Ronny Brunvoll van Visit Svalbard tegen CNN. Cruiseschepen doen in de zomer de fjorden aan, terwijl in de winter toeristen op zoek gaan naar het noorderlicht. Ook het vroege voorjaar is populair, met sledehondentochten en sneeuwscootertours.
Geen speeltuin
Toch is de wildernis van Spitsbergen geen speeltuin. ‘Je kunt zomaar een ijsbeer tegenkomen,’ waarschuwt Brunvoll. ‘Het weer kan binnen enkele minuten omslaan, en mobiel bereik is er nauwelijks buiten Longyearbyen.’ Daarom mogen bezoekers het stadje niet verlaten zonder gids. En om massatoerisme te voorkomen, is het aantal hotelkamers gelimiteerd tot 500 – voorlopig blijft dat zo.
