De hete zomer van 2003 zette een nieuwe standaard
Reinout van den BornIn de voortschrijdende klimaatverandering was de zomer van 2003 de eerste die veel mensen deed schrikken. In Nederland was het – toen na de zomer van 1947 – de op één na warmste ooit. Nu is dat nog ook nog zo, maar (na een temperatuurherziening van het KNMI) achter de zomer van 2018, die tweetiende graad warmer was.
De zomer van 2003 kwam na een relatief koude winter (met een Hellmanngetal in De Bilt van 80,1 punten – kom daar tegenwoordig nog eens om) en een warme lente (met een gemiddelde temperatuur van 10,1 graden). In beide seizoenen scheen de zon veel, maar viel tegelijkertijd ook ongeveer de normale hoeveelheid neerslag.
Hogedrukgebieden hadden het naar hun zin
Toch was al zichtbaar dat hogedrukgebieden het in 2003 naar hun zin hadden. En dat niet zelden op een positie ten noorden van Nederland. Dit patroon werd gedurende de meimaand echter doorbroken. Mei verliep wel wisselvallig en duidelijk natter dan normaal. Lagedrukgebieden in de buurt van IJsland hadden het toen een tijdje voor het zeggen.
Gedurende de zomer bleven die lagedrukgebieden op de oceaan en in de buurt van IJsland actief, maar werd de actieradius ervan geleidelijk kleiner. Hogedrukgebieden, die zich om de haverklap van het Azorenhoog afsplitsten, kregen het voor het zeggen en brachten vooral Frankrijk en het Alpengebied een ongekend hete zomer. Nederland lag steeds aan de rand van deze hittekoepel en deed geregeld ook mee. Bij ons ging de hitte echter meer op en af en zaten er ook steeds kortdurende koelere en wisselvalligere perioden tussen.
Junimaand verliep warm
De junimaand verliep erg warm. In De Bilt kwam de gemiddelde temperatuur die maand op 17,8 graden uit, nog altijd goed voor een zesde plaats in de lijst van warmste junimaanden. De zon scheen 254 uur, tegen 207 uur normaal en er viel 30 millimeter regen, tegen 71 millimeter normaal. De warmste dag was 4 juni met 28,9 graden.
In juli schakelde de warmte bij. Met 18,8 graden was het duidelijk warmer dan normaal. Juli 2003 staat nu op een dertiende plaats in de lijst met warmste julimaanden. De zon scheen 226 uur tegen 214 uur normaal en er viel 30 millimeter regen, tegen normaal 85 millimeter.
Hete 4Daagse
Het warmste deel van de maand viel tijdens de 4Daagse van Nijmegen, die van 15 tot en met 18 juli werd gehouden. Verliep de eerste dag al warm, met ruim boven 30 graden, de tweede dag werd het nog gekker. Toen stegen de temperaturen in de buurt van Nijmegen tot rond 35 graden. Doordat tijdens de eerste dag aan het einde van de etappe op de gloeiendhete Waalbrug al bosjes wandelaars waren flauwgevallen door de warmte, werd besloten de etappe van de dag erna in te korten en de start te vervroegen. Het was zwaar, maar het lukte.
De Dag van Groesbeek had een duidelijk koeler weerbeeld voor de wandelaars in petto nadat het in de nacht ook flink geonweerd had. Tijdens de intocht werd het 25 of 26 graden.
En toen kwam de hittegolf
Daarna kwam de hittegolf. Hij begon op 31 juli en hield tot en met 13 augustus (gedurende twee weken dus) aan. De hittegolf kende twee pieken in de temperatuur, op 7 en op 12 augustus. Op 7 augustus werd het in Arcen 37,8 graden, in Deelen bij Arnhem wees de thermometer 37,2 graden aan. Op 12 augustus kwam het kwik in Arcen nog een keer tot 37,2 graden.
Het was de periode dat het nieuws door de hitte in Europa werd beheerst. Niet eens zo zeer vanwege wat er in Nederland gebeurde, maar veel meer door de schrijnende omstandigheden in Frankrijk. Daar regen dagen met 40 plus temperaturen zich op de heetste plekken al enkele weken alleen en was van een enorme oversterfte sprake. Veel mortuaria lagen overvol en doordat familieleden met vakantie waren, konden lang niet alle doden worden geïdentificeerd. Het leverde gruwelijke beelden op die met veel ongeloof werden bekeken.
Nederland had veel met de hitte te stellen
Ondertussen hadden we ook in Nederland veel met de hitte te stellen. De velden waren door gebrek aan regen bruin, bomen lieten hun bladeren door de combinatie van de hitte en het watergebrek vervroegd vallen. In mijn toenmalige woonplaats Nijmegen lagen de straten er vol mee. Ook in Nederland, waar airconditioning op dat moment nog geen gemeengoed was, hadden mensen het moeilijk, met name in de oververhitte verzorgingshuizen.
Ik herinner me nog hoe ik op de snoeihete 12e augustus een wandeling door Nijmegen maakte. Het moet daar op dat moment (in de stad) wel 37 of 38 graden zijn geweest. De straten in het centrum waren doodstil. Er was bijna niemand op straat. De terrassen waren zo goed als leeg. Alleen in de parken, in de schaduw van de onder de hitte kreunende bomen, waren nog plukjes mensen te zien. Ik liep ongeveer anderhalf uur en viel bijkans flauw van de hitte.
Na de hittegolf was het gedaan met de zomer
Na de hittegolf was het gedaan met de zomer, gingen de temperaturen omlaag en werd het een stuk wisselvalliger. Toch kwam augustus nog op een gemiddelde temperatuur van 19,3 graden uit, goed voor een zevende plaats op de lijst van warmste augustusmaanden. Voor de zomer als geheel was het (alleen in De Bilt overigens) net niet voldoende om de eerste plaats van warmste zomers over te nemen. Later gebeurde dat alsnog, toen het KNMI de temperatuurmetingen van voor 1970 herzag en de zomer van 1947 enkele plaatsen daalde. Uiteindelijk heeft de zomer van 2018 de eerste plaats op de ranglijst weer van 2003 overgenomen.
De zomer van 2003 was voor veel mensen de eerste kennismaking met hoe een zomer er in het nieuwe klimaat zou kunnen uitzien. Dat was toch wel een schok, mede ook door de bizarre beelden zoals die vanuit Frankrijk te zien waren. Het was ook een zomer die veel veranderingen in gang heeft gezet, van het opstellen van hitteplannen tot het aanleggen van airconditioning in huizen en in verzorgingshuizen. Toen de volgende hete zomer kwam, die van 2006 met de nog altijd heetste maand ooit in Nederland, waren we al beter voorbereid.
