Enige orkaan ooit woedde op 7 september 1944 in Vlissingen

Foto boven: In Vlissingen moet op 7 september 1944 de enige orkaan van Nederland hebben gewoed - Wikipedia

We schrijven in Nederland vaak over orkanen, maar dan gaat het eigenlijk altijd over stormen die zich buiten onze landsgrenzen afspelen, zoals in het najaar de tropische orkanen in de Atlantische sector. In Nederland zelf zijn orkanen een absolute zeldzaamheid. Als je naar de lijst met zware stormen kijkt die sinds 1910 in ons land zijn voorgekomen, dan prijkt daar welgeteld één orkaan op. De storm die Nederland in de avond van 7 september 1944 trof, vandaag precies 81 jaar geleden. Die haalde in Vlissingen windkracht 12.

De windkracht 12 werd die dag in Vlissingen tussen 18 en 19 uur gemeten. De wind tekende in dat uur gemiddeld 35 meter per seconde aan, gelijk staand aan een gemiddelde windsnelheid van 122 kilometer per uur. De windstoten en de momenten dat het even wat minder hard ging, zitten daarbij. Het was een waanzinnig sterke wind dus. Die windstoten werden geschat op 175 kilometer per uur en het kan niet anders of in Zeeland moet deze wind op grote schaal enorme schade hebben opgeleverd. Geen andere storm was er ooit zo zwaar.

In Vlissingen moet op 7 september 1944 de enige orkaan van Nederland hebben gewoed - Wikipedia

Ook op andere plaatsen veel wind

Kijk je verder naar de windgegevens van die dag, dan vinden we voor De Bilt een uurgemiddelde van 22,1 meter per seconde terug, een dikke windkracht 9 (boven land!). Eelde kwam tot ruim 18 meter per seconde, wat een uurgemiddelde van windkracht 8 inhoudt. In Maastricht bleef de wind binnen de perken. Daar kwamen ze niet verder dan 10,8 meter per seconde, net aan een windkracht 6.

Advertentie

Ook de waarden zoals je die voor De Bilt en Eelde aantreft, zijn behoorlijk hoog. Het gebeurt niet vaak dat je boven land tot een uurgemiddelde van meer dan windkracht 9 komt. In de kustgebieden is zoiets wel haalbaar. Een station als Eelde laat het ook tegenwoordig nog wel zien.

Er is helemaal niets over bekend

Het bijzondere aan de storm van 7 september 1944 is dat er in de kranten geen spoor van terug te vinden is. Het enige feitje dat we lezen, is dat in de Rotterdamse haven 10 zeeschepen van hun trossen sloegen. Verder zijn er helemaal geen verhalen over, geen meldingen van schade en al helemaal niet over de oorzaak van de storm. Er werd in die tijd blijkbaar niet over gesproken. De mensen hadden andere dingen aan hun hoofd.

Zo was het in Nederland nog oorlog. Pas op 14 september van diezelfde maand drongen de eerste militairen van de geallieerden het uiterste zuiden van Limburg binnen. Waarschijnlijk was de spanning groot. Het was 2 dagen na 'Dolle Dinsdag'. Mogelijk heeft de Duitse censor bepaald dat er niets geschreven mocht worden over zaken die de geallieerden in de kaart zouden kunnen spelen, zoals dat een storm grote schade had aangericht, aan verdedigingslinies en wat ook meer. Het zou een verklaring kunnen zijn voor de grote stilte van dat moment.

Anderen kwamen er later wel op terug

In andere berichten, na de oorlog, is wel aan de betreffende storm gerefereerd. Meestal op basis van de officiële cijfers, zoals we die in dit verhaal ook hebben genoemd. Ook weerman Hans de Jong, toen schrijvend in de Leeuwarder Courant, zei er ooit in een paar regels iets over. Hij noteerde vanuit eigen herinnering dat er die bewuste avond inderdaad een zware storm over Nederland trok, met vlagen van windkracht 10. Maar dat er vanwege de oorlog op geen enkele manier informatie over werd gegeven. Hijzelf vermoedde dat het hier om een orkaanrestant ging, dat als een gewoon lagedrukgebied over Nederland trok.

Advertentie

Dat laatste is overigens niet mogelijk. Als je de archieven van het orkaanseizoen van 1944 erbij pakt, dan zie je dat we op dat moment van het orkaanseizoen op de Atlantische Oceaan juist in een stille periode zaten. De laatste orkanen waren in augustus geweest, een eerste nieuwe begon zich vanaf 8 september te vormen. Dus die theorie kunnen we in elk geval als niet realistisch van de hand wijzen.

Analyse van de weerssituatie

Blijft over een analyse van de weerssituatie van die dag. Op de weerkaart zien we een hogedrukgebied bij de Azoren, met een uitloper in de richting van IJsland. Aan de oostkant van die uitloper is koude lucht vanuit het poolgebied naar het zuiden gestroomd. In de bovenlucht heeft zich daarin een trog opgebouwd, die de sterke straalstroom bij Noordwest-Europa helemaal naar het zuiden duwt. Hij komt van IJsland, maakt boven het noordwesten van Frankrijk een bocht en gaat dan langs het oosten van Nederland weer noordwaarts.

Precies boven Nederland vormt zich een lagedrukgebied. Het lijkt met hulp van de actieve straalstroom in onze omgeving te ontstaan vanuit een onweersstoring, die vanuit Spanje via Frankrijk naar het noorden is gekomen. Erg warme lucht aan de oostkant en veel koudere aan de westkant komen bij elkaar. Verder zit er flink wat windschering (toename en draaiing van de wind met de hoogte) op het systeem.

Windveld en occlusie

Op het moment dat de wind zo uithaalt, lijkt er rond het laag niet alleen een krachtig windveld, maar ook een agressieve indraaiende occlusie te zijn ontstaan. Een buienzone die rond de kern van het lagedrukgebied ligt gekruld. Die trekt aan het begin van de avond over het land naar het noordoosten. Het is niet ondenkbaar dat zich op de kop daarvan ook een stingjet bevond. In de zomer van 2023, toen zomerstorm Poly passeerde, kregen delen van Noord-Holland, het IJsselmeergebied en Noordoost-Drenthe ook met zo’n stingjet te maken. Dat leverde in IJmuiden uiteindelijk een uurgemiddelde van een winkracht 11 op, in juli.

De andere kant van het verhaal is dat aan de metingen van 1944 ook ernstig wordt getwijfeld. Een medewerker van het KNMI zei jaren geleden tijdens een discussie over de storm op weerforum Weerwoord.be dat hij in het verleden onderzoek naar de situatie had gedaan. Op basis van wat hij in de archieven was tegengekomen, meende hij sterke vraagtekens te kunnen plaatsen bij de betrouwbaarheid van de metingen van die dag. Ze zouden met het ‘Molentje van Robinson’ zijn gedaan, een niet erg betrouwbare windmeter.

Er is toch echt wel iets gebeurd

Ook hij vermoedde dat er van een agressief front sprake moet zijn geweest, een felle buienlijn met een sterk uithalende wind. Een kanttekening is hierbij op zijn plaats. Zo’n buienlijn alleen zou nooit tot een uurgemiddelde van windkracht 12 kunnen leiden. Dan is er toch echt meer aan de hand. Het in De Bilt gemeten uurgemiddelde van windkracht 9 en het in Eelde gemeten uurgemiddelde van windkracht 8 wijzen ook in die richting. En het verhaal van weerman Hans de Jong kon zich de storm nog herinneren. Er moet toch iets zijn gebeurd.

Tegelijkertijd laat het feit, dat zelfs aan die ene, officiële orkaan in Nederland wordt getwijfeld, zien hoe zeldzaam een dergelijk fenomeen in onze omgeving is. We mogen dan met ons kikkerlandje aan die warme Noordzee liggen, tegelijkertijd worden we door met name de Britse eilanden, die voor stormen vanaf de oceaan toch een duidelijke sta-in-de-weg zijn, behoorlijk in de luwte gehouden. Stormen mogen naar ons gevoel dan een essentieel onderdeel van het Nederlandse klimaat zijn, voor het echte werk moet je toch duidelijk op een andere plaats zijn.